DÎVÂNÇE (VECDÎ, BOĞUK-ZÂDE ABDÜLBÂKÎ)
şiirler
Vecdî, Boğuk-zâde Abdülbâkî (d. ?/? - ö.4 Ramazan 1071/ 3 Mayıs 1661)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Vecdî mahlası ile şiirler kaleme almış olan Dîvân-ı Humâyûn kâtiplerinden Boğuk-zâde Abdülbâkî’nin tek eseridir. Nüshalar arasında farklılıklar göstermekle beraber yayıma hazırlanan Dîvânçe’de 1 tarih kasidesi, 2 müzeyyel gazel, 3 noksan gazel dâhil olmak üzere 70 gazel, biri kıt’a-i kebire olmak üzere 9 kıt’a, 6 rubâî, 18 muammâ ve 1 müfred yer almaktadır (Mermer 2002). Bu şiirlerin yekûnu ise 550 beyit civarındadır. Eserde yer alan tek kaside, Köprülü Mehmed Paşa için kaleme alınmış olup Yanova kalesinin fethi üzerine söylenmiştir. İki adet müzeyyel gazellerden ilki Şâmî-zâde (ö. 1098/1686)’ye diğeri ise şair Mezâkî (ö. 1087/1676)’ye sitayiştir.

Vecdî’nin gazelleri klâsik kaideye uygun olarak 5 veya 7’li beyitler hâlinde söylenmiştir. Şair, her harf için gazel söyleme geleneğine ise uymamış eserinde sadece 15 harfle gazel söylemeyi tercih etmiştir. Gazellerde redif kullanmayı önemseyen Vecdî’nin sadece 3 gazeli rediften yoksundur. Dîvânçe’de yer alan şiirlerde şair, en çok aruzun “hezec” bahrini kullanırken bunları sırasıyla “remel” ve muzârî” bahirleri izlemektedir. Her ne kadar klâsik Türk edebiyatının önde gelen şairlerinden olmasa da Vecdî, akıcı ve sade gazelleri ile 17. yy. Türk edebiyatında adı unutulmamış, tezkirelerde kendisinden sitayişle bahsedilen bir şair olarak anılmıştır. Güftî onun için “Osmanlı ülkesinin değişik söyleyişli bir şairi” lafzını kullanırken, Safâyî ise “asrının seçkin şairlerinden” biri olarak ondan bahsetmiştir. Şeyhî Mehmed Efendi onu “şiir ve inşâda mâhir” bir şair olarak kabul eder. Seyrek-zâde Mehmed Âsım ve İsmail Beliğ de şairin şiirlerinden çokça örnek vermiştir. Dîvânçe, muhteva olarak incelendiğinde şairin klâsik söyleyişe sahip bir edâ ile şiirler kaleme aldığı görülmektedir. Hâliyle Ziyâ Paşa’nın Harâbât’ında onun hakkında Nâbî (ö. 1124/1712) ekolüne mensup olduğunu söylemesi doğru değildir. Yer yer Sebk-i Hindî özelliği gösteren beyitler Dîvânçe’de bulunmaktaysa da şairi Sebk-i Hindî üslubu içerisinde de değerlendiremeyiz. O, dostlarından Mezâkî (ö. 1087/1676), Fehîm-i Kadîm (ö. 1057/1647), Cevrî (ö. 1065/1654), ve Neşâtî (ö. 1085/1674) ile birlikte şiirler söyleyen klâsik üslup sahibi bir şairdir. Vecdî, eserinde dostlarının şiirlerine nazireler söylemiş, devrin şairleri de Vecdî’ye nazireler kaleme almışlardır. Aşk, âşık, sevgili etrafında şiirleri ile şair, klâsik geleneğe bağlı bir yol izlemiştir. Bu açıdan değerlendirildiğinde şairin şiirleri “âşıkâne” ve “rindâne” olarak değerlendirilebilir.

Dîvânçe’nin bugüne kadar otuz dokuz nüshası ele geçmiştir. Çeşitli kütüphanelerde nüshaları bulunan eser, Fâik Reşâd tarafından 1289 ve 1308 tarihlerinde iki kere basılmıştır.

Eser, 28 nüsha üzerinden tenkitli metin olarak yayımlanmıştır (Mermer 2002). Ayrıca eser üzerinde bir adet lisans (İyidiker 1978), iki adet yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Sarı 1993, Yanmaz 1995).

Şairin biyografisi için bk. “Vecdî, Abdülbâkî.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vecdi-abdulbaki

Eserden Örnekler


Gazel

Dil virdüm anun zülfine tûl-i emel aldum

Âzâde iken zevki degişdüm kesel aldum


Ser-bâzlıgum şâhididür zülfi başumda

Ben ma‘reke-i ‘aşk-ı cevânânda tel aldum


Sâkînün elin öpdüm olup mest-i harâbât

Eller ayagın öpdügi âdemden el aldum


Ey tîrini sînemde görüp reşk iden ahbâb

Çok görmen anı bana ki câna bedel aldum


El tügmelerin çözdi ben emdüm leb-i la‘lin

Kân açdı ‘adû gerçi ki ben mâ-hasal aldum


Virdüm yolına nakd-i dil ü cân-ı ‘azîzi

Yûsuf gibi bir misli bulınmaz güzel aldum


Teslîm ider erbâb-ı sühan şi‘rüme Vecdî

Meydân-ı ma‘ânîyi bu gün bî-cedel aldum (Mermer 2002: 113-114)


Gazel

Mestâne dili meclis-i rindâna getürdüm

Bir bülbül-i şûrîde gülistâna getürdüm


Efsûn ile şemşîrün alup gamze-i mestün

Hıfz itmek içün sîne-i ‘uryâna getürdüm


Bî-minnet-i Hızr u güzer-i vâdî-i zulmet

Ser-çeşme-i hayvânı leb-i câna getürdüm


Erbâb-ı safâ ile idüp ‘işrete âgâz

Dest-i emeli çâk-ı girîbâna getürdüm


Bir dürr-i girân-mâye gazel bahr-i beyândan

Hâk-i kadem-i kadr-şinâsâna getürdüm


İtlâf-ı güher eylemedüm nazm ile Vecdî

Bir kândan alup gevheri bir kâna getürdüm (Mermer 2002: 111-112)


Rubâî

Sanman mey-i câm-ı ‘amelîden içerüz

Peymâne-i feyz-i ezelîden içerüz

Reşk eylemesün mi bize ehl-i cennet

Biz kevseri hep dest-i ‘âlîden içerüz (Mermer 2002: 154)

Kaynakça


Açıkgöz, Cenk (2021). “Hem Vecdî Hem de Fuzûlî Divanlarında Bulunan İki Rubai Üzerine.” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 11(22): 169-188.

İyidiker, Nihat (1978). Vecdî Divanı. Mezuniyet Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Mermer, Ahmet (2002). XVII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Vecdî ve Dîvânçesi. Ankara: MEB Yay.

Mermer, Ahmet (1997). “XVII. Yüzyıl Divan Şâiri Vecdi.” Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi I(2): 119-126.

Sarı, Sebahaddin (1993). Vecdî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Yanmaz, Eşref (1995). Vecdî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


GEDİK, Nusret. "DÎVÂNÇE (VECDÎ, BOĞUK-ZÂDE ABDÜLBÂKÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divance-vecdi-boguk-zade-abdulbaki. [Erişim Tarihi: 14 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
2 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Doç. Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
3 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
4 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
5 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
6 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
7 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
8 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle