- Yazar Biyografisi (TEİS)
Âkif Paşa - Madde Yazarı: Öğr. Gör. Abdullah Ezik
- Eser Yazılış Tarihi:1290/1873-1874
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:03/08/2022
DİVANÇE (ÂKİF PAŞA)
şiirlerÂkif Paşa (d. 1202/1787 - ö. 1261/1845)
ISBN: 978-9944-237-87-1
19. yüzyılın önde gelen şair ve düşünürlerinden Âkif Paşa'nın şiirlerinden meydana gelen eser. Dîvânçe'sinde kaside, münâcât, gazel, şarkı, kıt'a, tarih, lügaz, mesnevi ve musammat gibi birçok farklı şekil ve türde kaleme aldığı şiirlerini bir araya getiren Âkif Paşa, şiirlerinde bütünlüğü önemsemiş, beyitten ziyade şiir güzelliğini ön plana çıkarmaya çalışmıştır.
Kaleme alındığı dönemde 1843'te İstanbul'da, 1845'te ise Mısır'da basılan Dîvânçe, devrinde oldukça tartışılmış, Âkif Paşa'nın şiirlerinde dile getirdiği kimi fikirler/düşünceler devrin aydınları tarafından sert bir dil ile eleştirilmiştir.
Birçok farklı türde kalem oynatan Âkif Paşa, hem aruz ölçüsüyle hem de hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Toplam 49 şiirden meydana gelen Âkif Paşa’nın Dîvânçe’sinde 4 kaside, 18 gazel, 3 şarkı, 7 tarih, 5 kıt’a, 2 matla, 1 ferd, 1 mesnevi, 3 lugaz, 2 müseddes, 1 tahmis ve hece ölçüsüyle kaleme alınmış 2 şiir yer almaktadır. Âkif Paşa’nın en bilinen şiiri “Adem Kasidesi”dir. Bu şiir, kaside formunda kaleme alınmasına karşılık içerik bakımdan oldukça farklıdır. Kasideler çoklukla padişahı, bir devlet büyüğünü veya önemli bir ismi övmek için kaleme alınırken Âkif Paşa bu şiirinde daha önce divan şiirinde hiç konu edilmemiş olan “yokluk” (adem) meselesini merkezine almıştır. Bu şiirleriyle Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı çerçevesinde kendisine özel bir yer edinen Âkif Paşa, diğer şiirlerinde de benzer bir tavır takınmış, bu yönüyle Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Okay, Mehmet Kaplan gibi birçok araştırmacı ve akademisyenin dikkatini çekmiştir.
Salim Pilav'ın TEİS için kaleme aldığı "Âkif Paşa" maddesinde Dîvânçe'nin İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türk Yazmaları Numara 2597'deki nüshasının eksiksiz olduğu belirtilmiştir. Eserin bu nüshasında diğer nüshalardan farklı olarak bir münacat ve muhammes de yer almaktadır.
Şairin biyografisi için bk. "Âkif Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akif-pasa
Eserden Örnekler
Kasîde-i Adem
Cân verir âdeme endîşe-i sahbâ-yı adem
Cevher-i cân mı aceb cevher-i mînâ-yı adem
Çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe
Sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem
Galat ettim ne revâ cennete teşbîh etmek
Başkadır ni'met-i âsâyiş-i me’vâ-yı adem
Tutalım anda da olmuş ni’âm-ı gûn-â-gûn
Öyle muhtâc-ı tenâvül müdür âlâ-yı adem
Kimse incinmedi vaz’ından anın zerre kadar
Besledi bunca zamân âlemi bâbâ-yı adem
Var ise andadır ancak yoğise yoktur yok
Râhat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Ne gam u gussa ne renc ü elem ü bîm ü ümîd
Olsa şâyeste cihân cân ile cûyâ-yı adem
Yok dedikçe var olur yok mu garâbet bunda
Nâm-ı hestî mi nedir hall-i muammâ-yı adem
Etse bir kerre telâtum hep eder kevneyni
Garka-i mevc-i fenâ cûşiş-i deryâ-yı adem
Mâder-i dehr mevâlidi ki durmaz doğurur
Der-kenâr etmek içindir anı bâbâ-yı adem
Çarhın evlâdını baştan çıkarır dâye-i dehr
Etmese terbiye sık sık anı lâlâ-yı adem
Herkesin kısmeti yokdan gelir ammâ bilmez
Yeri var âleme men eylese selvâ-yı adem
Merdümî neş’et-i âdem’de yok oldu gitti
Vechi var dense benî âdem’e ebnâ-yı adem
İki kâğıttan ibâret nüsah-ı kevn ü mekân
Biri ibkâ-yı vücûd ü biri efnâ-yı adem
Selb ü icab ü taayyün ederek âlemden
Bir netîce verir elbette kazâyâ-yı adem
Mim-i imkânını mahv eylese mollâ evvel
Yoksa nefy etmese de âhırıdır lâ-yı adem
Şeyhe bak ketm-i ademden deyü takrîr eyler
Bilmez ammâ ki nedir mâni-i ifnâ-yı adem
Sığmaz ol dâire-i kevn ü mekâna ne bilir
Geçmeyen arş’ı nedir mülk-i muallâ-yı adem
Yok yere zâhid urur da da’vi-i hestîden dem
Yakasın tutmuş iken pençe-i kübrâ-yı adem
Sanırım masraf u irâdı gelir hep baş başa
Oldu serrâ-yı vücûda göre darrâ-yı adem
[...]
Farkı gûyâ bu iki sûretin aklımca benim
Birisi hubb-ı fenâdır biri bagzâ-yı adem
Nakş-ı nâmık’la aceb nâmık olur mu hâtem
Var gibi bunda vücûd ehline îmâ-yı adem
Şeyh efendi sana der miydi ki varından geç
Varlığın olmasa da sidre-i me’vâ-yı adem
Hizmet et sen ana varınla ki tâ himmet edip
Eylesin ol da seni ârif-i ma'nâ-yı adem
[...]
Herkese bâr-ı belâ kendisinin varlığıdır
Gam u âlâmdan âzâde berâyâ-yı adem
Sarf edip varını aklın var ise var yok ol
Râhat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Bir bu mihnetgeh-i hestîye küçükten geldik
Yoksa kim eyler idi terk-i kühencâ-yı adem (Karakoç 2006: 177-179)
Kaynakça
Abdulhalim Memduh (1890). Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
Âkif Paşa (1846). Eş'âr-ı El-Hâc Âkif Efendi. İstanbul: Tophâne-i Âmire.
Âkif Paşa (1885). Muherrerât-ı Hususiye-i Âkif Paşa. İstanbul: Matbaa-yı Ebüzziya.
Âkif Paşa (1843). Münşeât-ı El-Hac Âkif Efendi. İstanbul: Tophâne-i Âmire.
Karakoç, Ülkü. (2006). Münşeât Mecmuası. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1989). "Âkif Paşa". İslâm Ansiklopedisi. C.I. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 242-246.
Uçman, Abdullah. (2022). "Âkif Paşa". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/akif-pasa [Erişim Tarihi: 02.08.2022].
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ACÂ'İB-İ ÂLEM (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Prof. Dr. Fazıl Gökçek |
Görüntüle | ||
2 | AHMED METÎN VE ŞİRZÂD YÂHUD ROMAN İÇİNDE ROMAN (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Prof. Dr. Fazıl Gökçek |
Görüntüle | ||
3 | ALTIN ÂŞIKLARI (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Dr. Ayşe Sandıkkaya Aşır |
Görüntüle | ||
4 | ANA-KIZ (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN |
Görüntüle | ||
5 | ARNAVUDLAR VE SOLYOTLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Halef Nas |
Görüntüle | ||
6 | LETAİF-İ RİVAYAT 11 / BAHTİYARLIK (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Doç. Dr. Sabahattin Çağın |
Görüntüle | ||
7 | BELİYYÂT-I MUDHİKE (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Öğretmen Münevver Eroğlu |
Görüntüle | ||
8 | LETÂİF-İ RİVÂYÂT 24 (BİR ACÎBE-İ SAYDİYYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Diğer Güray Gümüş |
Görüntüle | ||
9 | LETÂİF-İ RİVÂYÂT 9 (BİR GERÇEK HİKÂYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Diğer Güray Gümüş |
Görüntüle | ||
10 | BİR TÖVBEKÂR (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN |
Görüntüle | ||
11 | LETAİF-İ RİVAYAT 23 / CANKURTARANLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Doç. Dr. Sabahattin Çağın |
Görüntüle | ||
12 | CELLÂD (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Dr. Elmas Karakaş |
Görüntüle | ||
13 | LETÂİF-İ RİVÂYÂT 12 (CİNLİ HAN) (AHMET MİDHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Diğer Güray Gümüş |
Görüntüle | ||
14 | ÇENGÎ (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Prof. Dr. Fazıl Gökçek |
Görüntüle | ||
15 | LETAİF-İ RİVAYAT 16 / ÇİFTE İNTİKAM (AHMET MİTHAT EFENDİ) | Ahmet Mithat Efendi | Öğr. Gör. Burcu ÇAKIN ERDAĞ |
Görüntüle | ||
16 | MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) | Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
17 | SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) | Abdülvehhâb, Bolulu | Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek |
Görüntüle | ||
18 | BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) | Ahmed Hamdi, Şirvânî | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
19 | LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) | Ahmed Lütfî Efendi | Diğer Hamza Havuz |
Görüntüle | ||
20 | LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) | Ahmed Vefîk Paşa | Diğer Hamza Havuz |
Görüntüle | ||
21 | ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) | Avnî, Yenişehirli | Dr. Bihter Gürışık Köksal |
Görüntüle | ||
22 | BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) | Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı | Prof. Dr. Mücahit Kaçar |
Görüntüle | ||
23 | HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) | Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
24 | SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) | Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
25 | SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) | Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey | Doç. Dr. Macit Balık |
Görüntüle |