DİVANÇE (ÂKİF PAŞA)
şiirler
Âkif Paşa (d. 1202/1787 - ö. 1261/1845)

ISBN: 978-9944-237-87-1


19. yüzyılın önde gelen şair ve düşünürlerinden Âkif Paşa'nın şiirlerinden meydana gelen eser. Dîvânçe'sinde kaside, münâcât, gazel, şarkı, kıt'a, tarih, lügaz, mesnevi ve musammat gibi birçok farklı şekil ve türde kaleme aldığı şiirlerini bir araya getiren Âkif Paşa, şiirlerinde bütünlüğü önemsemiş, beyitten ziyade şiir güzelliğini ön plana çıkarmaya çalışmıştır.

Kaleme alındığı dönemde 1843'te İstanbul'da, 1845'te ise Mısır'da basılan Dîvânçe, devrinde oldukça tartışılmış, Âkif Paşa'nın şiirlerinde dile getirdiği kimi fikirler/düşünceler devrin aydınları tarafından sert bir dil ile eleştirilmiştir.

Birçok farklı türde kalem oynatan Âkif Paşa, hem aruz ölçüsüyle hem de hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Toplam 49 şiirden meydana gelen Âkif Paşa’nın Dîvânçe’sinde 4 kaside, 18 gazel, 3 şarkı, 7 tarih, 5 kıt’a, 2 matla, 1 ferd, 1 mesnevi, 3 lugaz, 2 müseddes, 1 tahmis ve hece ölçüsüyle kaleme alınmış 2 şiir yer almaktadır. Âkif Paşa’nın en bilinen şiiri “Adem Kasidesi”dir. Bu şiir, kaside formunda kaleme alınmasına karşılık içerik bakımdan oldukça farklıdır. Kasideler çoklukla padişahı, bir devlet büyüğünü veya önemli bir ismi övmek için kaleme alınırken Âkif Paşa bu şiirinde daha önce divan şiirinde hiç konu edilmemiş olan “yokluk” (adem) meselesini merkezine almıştır. Bu şiirleriyle Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı çerçevesinde kendisine özel bir yer edinen Âkif Paşa, diğer şiirlerinde de benzer bir tavır takınmış, bu yönüyle Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Okay, Mehmet Kaplan gibi birçok araştırmacı ve akademisyenin dikkatini çekmiştir.

Salim Pilav'ın TEİS için kaleme aldığı "Âkif Paşa" maddesinde Dîvânçe'nin İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türk Yazmaları Numara 2597'deki nüshasının eksiksiz olduğu belirtilmiştir. Eserin bu nüshasında diğer nüshalardan farklı olarak bir münacat ve muhammes de yer almaktadır.

Şairin biyografisi için bk. "Âkif Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akif-pasa


Eserden Örnekler


Kasîde-i Adem

Cân verir âdeme endîşe-i sahbâ-yı adem

Cevher-i cân mı aceb cevher-i mînâ-yı adem


Çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe

Sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem


Galat ettim ne revâ cennete teşbîh etmek

Başkadır ni'met-i âsâyiş-i me’vâ-yı adem


Tutalım anda da olmuş ni’âm-ı gûn-â-gûn

Öyle muhtâc-ı tenâvül müdür âlâ-yı adem


Kimse incinmedi vaz’ından anın zerre kadar

Besledi bunca zamân âlemi bâbâ-yı adem


Var ise andadır ancak yoğise yoktur yok

Râhat istersen eğer eyle temennâ-yı adem


Ne gam u gussa ne renc ü elem ü bîm ü ümîd

Olsa şâyeste cihân cân ile cûyâ-yı adem


Yok dedikçe var olur yok mu garâbet bunda

Nâm-ı hestî mi nedir hall-i muammâ-yı adem


Etse bir kerre telâtum hep eder kevneyni

Garka-i mevc-i fenâ cûşiş-i deryâ-yı adem


Mâder-i dehr mevâlidi ki durmaz doğurur

Der-kenâr etmek içindir anı bâbâ-yı adem


Çarhın evlâdını baştan çıkarır dâye-i dehr

Etmese terbiye sık sık anı lâlâ-yı adem


Herkesin kısmeti yokdan gelir ammâ bilmez

Yeri var âleme men eylese selvâ-yı adem


Merdümî neş’et-i âdem’de yok oldu gitti

Vechi var dense benî âdem’e ebnâ-yı adem


İki kâğıttan ibâret nüsah-ı kevn ü mekân

Biri ibkâ-yı vücûd ü biri efnâ-yı adem


Selb ü icab ü taayyün ederek âlemden

Bir netîce verir elbette kazâyâ-yı adem


Mim-i imkânını mahv eylese mollâ evvel

Yoksa nefy etmese de âhırıdır lâ-yı adem


Şeyhe bak ketm-i ademden deyü takrîr eyler

Bilmez ammâ ki nedir mâni-i ifnâ-yı adem


Sığmaz ol dâire-i kevn ü mekâna ne bilir

Geçmeyen arş’ı nedir mülk-i muallâ-yı adem


Yok yere zâhid urur da da’vi-i hestîden dem

Yakasın tutmuş iken pençe-i kübrâ-yı adem


Sanırım masraf u irâdı gelir hep baş başa

Oldu serrâ-yı vücûda göre darrâ-yı adem

[...]

Farkı gûyâ bu iki sûretin aklımca benim

Birisi hubb-ı fenâdır biri bagzâ-yı adem


Nakş-ı nâmık’la aceb nâmık olur mu hâtem

Var gibi bunda vücûd ehline îmâ-yı adem


Şeyh efendi sana der miydi ki varından geç

Varlığın olmasa da sidre-i me’vâ-yı adem


Hizmet et sen ana varınla ki tâ himmet edip

Eylesin ol da seni ârif-i ma'nâ-yı adem

[...]

Herkese bâr-ı belâ kendisinin varlığıdır

Gam u âlâmdan âzâde berâyâ-yı adem


Sarf edip varını aklın var ise var yok ol

Râhat istersen eğer eyle temennâ-yı adem


Bir bu mihnetgeh-i hestîye küçükten geldik

Yoksa kim eyler idi terk-i kühencâ-yı adem (Karakoç 2006: 177-179)

Kaynakça


Abdulhalim Memduh (1890). Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.

Âkif Paşa (1846). Eş'âr-ı El-Hâc Âkif Efendi. İstanbul: Tophâne-i Âmire.

Âkif Paşa (1885). Muherrerât-ı Hususiye-i Âkif Paşa. İstanbul: Matbaa-yı Ebüzziya.

Âkif Paşa (1843). Münşeât-ı El-Hac Âkif Efendi. İstanbul: Tophâne-i Âmire.

Karakoç, Ülkü. (2006). Münşeât Mecmuası. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Tanpınar, Ahmet Hamdi (1989). "Âkif Paşa". İslâm Ansiklopedisi. C.I. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 242-246.

Uçman, Abdullah. (2022). "Âkif Paşa". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/akif-pasa [Erişim Tarihi: 02.08.2022].

Atıf Bilgileri


Ezik, Abdullah. "DİVANÇE (ÂKİF PAŞA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divance-akif-pasa-tees-1627. [Erişim Tarihi: 29 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1  ACÂ'İB-İ ÂLEM (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
2 AHMED METÎN VE ŞİRZÂD YÂHUD ROMAN İÇİNDE ROMAN (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
3 ALTIN ÂŞIKLARI (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Ayşe Sandıkkaya Aşır
Görüntüle
4 ANA-KIZ (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN
Görüntüle
5  ARNAVUDLAR VE SOLYOTLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Öğr. Üyesi Halef Nas
Görüntüle
6 LETAİF-İ RİVAYAT 11 / BAHTİYARLIK (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Doç. Dr. Sabahattin Çağın
Görüntüle
7  BELİYYÂT-I MUDHİKE (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğretmen Münevver Eroğlu
Görüntüle
8 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 24 (BİR ACÎBE-İ SAYDİYYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
9 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 9 (BİR GERÇEK HİKÂYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
10 BİR TÖVBEKÂR (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN
Görüntüle
11 LETAİF-İ RİVAYAT 23 / CANKURTARANLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Doç. Dr. Sabahattin Çağın
Görüntüle
12 CELLÂD (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Elmas Karakaş
Görüntüle
13 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 12 (CİNLİ HAN) (AHMET MİDHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
14 ÇENGÎ (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
15 LETAİF-İ RİVAYAT 16 / ÇİFTE İNTİKAM (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. Burcu ÇAKIN ERDAĞ
Görüntüle
16 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
17 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
18 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
19 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
20 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
21 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
22 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
23 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
24 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
25 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle