19. yüzyılın tanınmış Bektâşî şairlerinden Mehmed Ali Hilmi Dedebaba’nın şiirlerinin toplandığı eseri. 230 gazel, 3 kaside, 9 murabba, 8 muhammes, 9 müseddes, 2 mesnevi, 43 kıta, 10 müfred, 1 nazm, 1 muaşşer, 1 tahmis, 1 müstezad ve 29 koşma olmak üzere toplamda 347 şiirden oluşmaktadır. Bu şiirler her ne kadar elifbâ sırasına göre sıralanmış olsa da Dîvân mürettep bir divan özelliği göstermez. Ayrıca divanda yer alan 3 kasidenin üçü de şekil olarak eksik olup bir kasidede olması gereken bölümlerin hepsini içermemektedir. Bu kasidelerden ilki “nevrûz”, ikincisi “çemen” rediflidir. Sonuncusu ise Hz. Muhammed adına yazılmış bir naattır. Bununla birlikte eserde gazel nazım şekliyle yazılmış 1 “nasihatnâme” ve “elifnâme”, yine gazel ve müseddes nazım şekilleriyle Hz. Hüseyin, Hacı Bektaş Veli, Türâbî Baba, Şah Kulu Sultan ve Mansur Baba gibi şahsiyetler adına yazılmış mersiyeler bulunmaktadır. Târih manzumelerinin sayısı da (42) azımsanmayacak kadar çoktur.

Eserin dikkat çeken özelliklerinden biri de hece vezniyle yazılan şiirlerin çokluğudur. Koşma nazım şekliyle yazılan bu şiirlerde 7’li, 8’li ve 11’li hece ölçüleri kullanılmıştır. Aruz vezniyle yazılan manzumelerde en fazla kullanılan vezin “fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” olup onu takiben “mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün” ve “feilâtün feilâtün feilâtün feilün” kalıpları gelir.

Şiir tekniği açısından zayıf olan Hilmî Dedebaba’nın şiirlerinde aruz kusurları göze çarparken vezne tam uyan şiiri neredeyse yoktur (Yakışır 2016: 25). Şiirlerinde “Hilmî” ve “Hilmi Dede” mahlaslarını kullanan şairin dili ise geleneğe nispetle ağır değildir. Ancak manzumelerde ayet ve hadisler gerek iktibas gerek tercüme yoluyla sıkça kullanılmıştır.

Bektaşîliğin Babağan kolunun 19. yüzyıldaki en önemli dedebalarından olan Mehmed Ali Hilmi Dedebaba’nın Dîvân’ı bunun doğal bir sonucu olarak Alevî-Bektaşî şiir anlayışı ve geleneğini büyük ölçüde yansıtan bir divandır. Yoğun bir Hz. Muhammed, On iki imam ve ehl-i beyt sevgisi üzerine inşa edilen şiirlerde Bektaşî uluları sıkça anılmış ve yine Bektaşî öğretileri sıkça vurgulanmıştır.

Hilmi Dedebaba’nın dîvânındaki koşmalar, tasavvufî halk edebiyatının taklidi niteliğindedir. Aruzla yazdığı şiirlerdeyse Divân ve Tekke edebiyatının etkileri görülür. Mevlânâ, Niyâzî-i Mısrî, Şeyh Gâlîb, Hasan Sezâî Gülşenî ve Vehbî gibi şairlerden etkilenen şairin şiirlerinde kimi zaman tasavvufî derinlik göze çarparken kimi zaman da Bâtınî-Hurûfî neşveler kendisini göstermektedir. Fakat dikkat çeken en önemli şeylerden biri de şiirlerdeki vahdet-i vücûd anlayışının terennümüdür. Bu anlayış Hz. Ali ve diğer on iki imamla ilgili yazılan manzumelerde kendisini daha güçlü hissettirmektedir (Yüksel 2002: 114).

Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hz. Hüseyin’i anlattığı manzumelerde oldukça lirik bir söyleyiş yakalayan Hilmî’nin pek çok şiiri bestelenmiş ve uzun yıllar tekkelerde okunmuştur.

Eser, şairin ölümünden sonra Merdiven Köyü Tekkesi aşçılarından Filibeli Ahmed Mehdi Baba tarafından 1909 yılında matbu harflerle bastırılmıştır. Dîvân’ın bunun dışında 2 yazma nüshası daha vardır. Bunlardan biri Hilmi Dedebaba’nın kendi elinden çıkma, diğeri Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Türkçe Yazmaları no:316’da kayıtlı nüshadır. Bu nüshalar arasında belirgin bazı farklar olup müellif hatlı nüsha Bedri Noyan (Noyan 1986), matbu nüsha ise Gülbeyaz Karakuş tarafından (Karakuş 2012) Latin harfleriyle yayımlanmıştır. Son olarak eserin tenkitli metni Akif Yakışır tarafından yüksek lisans tez çalışması olarak hazırlanmıştır (Yakışır 2016).

Şairin biyografisi için bk. “Hilmi (Hilmi Dede)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hilmi-hilmi-dede-mehmed-ali-hilmi