“Zâkirzâde Abdullah” lakabıyla tanınan Bîçâre mahlaslı şairin şiirlerini muhtevi eseri. Bîçâre Divanı’nın Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü 810’da olmak üzere iki nüshası bulunmaktadır. Eser üzerine yapılan çalışmalarda gazel, murabba, koşma nazım şekillerinden oluşan şiirlerin sayısı 163 (Aydın 2007) ile 174 (Ayar 2008) arasında değişmektedir. Eserde en çok gazel nazım şekli yer almaktadır. 21 şiir hece ölçüsü ile diğer 142 şiir ise aruz ölçüsü ile kaleme alınmıştır (Aydın 2007: 29). Eserde hem muhteva hem şekil olarak Yunus Emre etkisi hissedilmektedir. Yunus tarzı söyleyişin tesiriyle eserdeki çoğu şiir ilahi özelliği gösterir. Bununla birlikte Divan, 11 münacaat, 1 tevhit, 1 naat, 3 şefâatnâme, 1 gazavatnâme, 1 ramazannâme ve 2 tarikatnâme türündeki şiirleri de içerir (Aydın 2007: 39).

Bîçâre, tekke şairi olması sebebiyle şiirlerinde sade bir dil kullanmayı önemsemiştir. Sufi şairlerde görülen sehl-i mümteni tarzındaki şiirler onun eserinin en önemli niteliğidir. Şiirlerin akıcı bir dil ve üslubu vardır. Mutasavvıf olması dolayısıyla tasavvufi ıstılahlara şiirlerinde fazlaca yer vermiştir. Bu kavramlar nedeniyle eserde felsefi bir derinlik görülür. Tekke edebiyatına mensup diğer mutasavvıf şairler gibi o da ilahi lütfun etkisiyle şiirlerini yazmıştır. Bîçâre, şairlik iddiasında bulunmayıp sadece yaşadığı hâli anlatmak istemiştir. Ancak şiirin vezin ve kafiye gibi şekle dair hususiyetlerine özen göstermiştir. Sanat gösterme gayesinden ziyade fikirlerini anlatma gayretindedir. Bununla birlikte neredeyse tüm edebî sanatlar şiirlerinde mevcuttur (Aydın 2007: 40).

Celvetîliğe gönül verdiğini şiirlerinde vurgulayan Bîçâre, bu tarikat ile vahdete ulaşacağını düşünür. Eserde Kur’an ve sünnet her şeyden üstün tutulup tevhidin gereği ve önemi vurgulanmıştır. Tüm şiirlerde Allah’ın büyüklüğü insanlara aktarılmaya çalışılmıştır. Hz. Peygamber’e hissedilen yoğun sevgi çok samimi bir üslupla şiirlere aksetmiştir. Şiirlerin konusunu din ve tasavvuf oluşturur. Kimi zaman nasihat-amiz bir üslup benimsenmiştir. Bu durumda bile dinî terminolojiden istifade edilmiştir (Ayar 2008: 7-9). Esere devrin sosyal ve siyasi olayları da yansımıştır. Anlatılan konunun doğruluğunu kanıtlamak maksadıyla ayet ve hadis iktibaslarına başvurulmuştur (Ayar 2008: 9-10).

Diğer şiirlerine nispetle halk şiiri şekil özellikleriyle söylediği şiirlerinde dil daha da sadeleşmiştir. Şiirlerde Farsça ve Arapça kelimeler sıklıkla kullanılmıştır. Çok az olmakla birlikte Arapça ve Farsça cümlelerle de karşılaşılır. Eserde günümüz Türkçesinde yer almayan kelime ve eklere de tesadüf edilmektedir (Aydın 2007: 40-41). Divan’da en çok remel bahrinin Fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilâtün fâ´ilâtün kalıbı 21 kez tercih edilmiştir. Bunu 15 kez kullanılan Mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün kalıbı takip etmiştir (Aydın 2007: 29). Şair, hece ölçüsüne yakın olan aruz kalıplarını kullanmayı yeğlemiştir. Aruzun hece ölçüsüne yakın kalıplarında çok az aruz kusuru yapılmıştır. Ancak diğer aruz kalıplarında oldukça fazla aruz kusuruna rastlanır (Aydın 2007: 30). 4 şiir yedili, 7 şiir sekizli, 6 şiir on birli ve 4 şiir de on dörtlü hece ölçüsüyle söylenmiştir. Mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün mefâ´ilün ve Müstef´ilün Müstef´ilün Müstef´ilün Müstef´ilün kalıplarıyla kaleme alınan şiirlerin çoğunluğu musammat gazeldir (Aydın 2007: 30).

Bîçâre Dîvânı üzerine bugüne kadar üç çalışma yapılmıştır. Bunların ilki Veli Recai Velibeyoğlu’nun Zâkirzâde Abdullah Bîçâre Divanı adıyla 1963 yılında popüler bir yayın olarak kaleme aldığı kitaptır. İkincisi Mehtap Aydın’ın yaptığı Bîçâre Dîvânı İnceleme-Metin başlıklı yüksek lisans çalışmasıdır. Son çalışma ise 2008 yılında Fatih Ayar tarafından gerçekleştirilen Zâkirzâde Abdullah (Bîçâre)’ın Dîvânının Transkripsiyonu başlıklı yüksek lisans tezidir. Mehtap Aydın tezinde Velibeyoğlu’nun çalışmasını eleştirel bir gözle değerlendirmiş, bu çalışmadan istifade etmiş ve Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü 810’daki nüshayı esas almıştır. Fatih Ayar ise Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesindeki nüshaya göre tezini hazırlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Bîçâre”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bicare