Hâfız Mehmet Tâhir Efendi  (d. 1176/1762-63 - ö. 1210/1795-96) veya El-hâc Tâhir Efendi isimleriyle bilinen ve Fâzıl mahlasını kullanan şairin şiirlerinin toplandığı eseri. Dîvân’ın takdim bölümünde eserin şairin ölümünden yedi yıl sonra, 1217/1802-1803 tarihinde akrabası Mehmet Muhît Efendi tarafından derlendiği belirtilmiştir. Derleme işi Tâhir Efendi’nin annesi tarafından talep edilmiş ve Hoca Neş'et’in destekleriyle tamamlanmıştır (Medine Arif Hikmet Kütüphanesi 811/75, 2b-3a; Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 3449, 2b-3a). Dîvân’da 393 gazel (8’i Farsça), 31 kaside, 24 tahmis, 13 müfred (2’si Farsça), 6 tesdis, 4 kıt’a (1’i Farsça), 2 murabba, 1 terkib-bend olmak üzere toplam 474 şiir bulunmaktadır (Atacan 2014: 29). Çoğunluğunu âşıkane gazellerin oluşturduğu Dîvân’da her harften gazel bulunmaktadır.

Kendisine Fâzıl mahlasını veren Hoca Neş’et’in talebesi olan Tâhir Efendi’nin hikemî şiirlerinde Nâbî, şuhane şiirlerinde Nedîm etkisi görülmektedir. Şair; Fıtnat Hanım, Fuzûlî, İhyâ, Koca Râgıb Paşa, Nâbî, Nâşîd, Nedîm, Nef’î, Pertev, Sâbit, Şeyhülislâm Mehmed Şerîf gibi şairlere nazireler yazmıştır.

Dîvânın tespit edilebilen dört nüshası bulunmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 3449 numarada kayıtlı olan Dîvân, Metin Arpacı tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (2005). Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 5170 numarada kayıtlı olan Dîvân ise Süleymaniye nüshası ile tenkit edilmek suretiyle Mehmet Atacan tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (2014). Üçüncü ve dördüncü nüshalar yeni bulunmuştur ve Medine Arif Hikmet Kütüphanesi ile İngiltere Milli Kütüphanesindedir (Çukurlu vd. 2021a: 44; Çukurlu vd. 2021b: 5555).

Şairin biyografisi için bk. "Fâzıl, Hâfız Hacı Tâhir Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. bk. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazil-hafiz-haci-tahir-efendi