Enderunî Fâzıl’ın (ö.1225/1810) şiirlerini ihtiva eden eseri.  Dîvân'da, farklı türlerde toplam 259 kaside, yine farklı türlerde yazılmış 224 gazel, 7 müstezat, 2 mesnevi, 66 kıta, 1 rubai, 1 tuyug, 29 murabba, 3 muhammes, 5 müseddes, 3 müsebba, 2 müsemmen, 1 mütessa, 2 muaşşer, 7 terkib-bent, 1 tane 12’li manzume ve 14 tane de beyit bulunmaktadır. 9 kaside Arapça; 2’si müstezat, 1’i kaside ve 3’ü gazel olmak üzere toplam 6 manzume Farsça; 1’i gazel ve 1’i muaşşer olmak üzere 2 manzume Türkçe-Farsça; 1 kaside ise Türkçe-Farsça-Arapça olarak yazılmıştır.

Fâzıl Dîvânı’nda münacat, naat, dört halife ve Celâleddin Rûmî, Bahâüddin Nakşibend, Abdülkadir Geylânî, Ahmed Rufâi gibi din ve tasavvuf büyüklerinin övgüsünün yapıldığı kasideler dışında, başta III. Selim olmak üzere çeşitli devlet adamlarına yönelik yazılmış kasideler önemli yer tutar. Fâzıl’ın tarih manzumelerinin pek çoğunu da kaside nazım şekliyle yazdığını söylemek mümkündür. Şairin, kasidelerinde sık sık geçim sıkıntısını dile getirdiği ve devlet adamlarından maddi yardım beklediği beyitler dikkati çeker. Kasidelerde süslü bir dile sahip olan Fâzıl, kelimeleri ustalıkla kullanmasını bilmiştir. Özellikle ramazaniye türünde yazdığı kasidelerinde, dönemin ramazan hayatını canlı bir şekilde şiirine aksettirmiştir. Bazı kasidelerinin farklı devlet adamlarına mükerrer olarak sunulduğu da görülmektedir. III. Selim’e sunulan bir kaside Şam Müftüsü Halil Efendi’ye; Kethüda İbrahim Efendi’ye sunulan bir kaside de Kethüda Yusuf Ağa’ya bazı küçük değişikliklerle tekrar sunulmuştur. Şitaiye türü kasidelerinden biri ise noksandır. Kaside başlığıyla yazılan bazı şiirlerde dua bölümü yoktur.

Sâib-i Tebrizî’nin bir gazelini tanzir ettiği bilinen şairin, zaman zaman Nâbî tarzında hikemi şiirler söyleme gayretinde olduğundan söz edilebilir. Bu tür gazellerin dili ağırdır. Onun şiirlerinde, Nedîm gibi günlük hayatı realist bir şekilde anlatan söyleyiş ve şuhane bir eda baskındır. Mahallî unsurlardan da faydalanmayı ihmal etmeyen şair, bu yönüyle de Bosnalı Sâbit’in takipçisi gibidir. Dîvân’da,  methiye, tarih ve şarkı türündeki bazı şiirlerde de gazel nazım şekli kullanılmıştır.  Dîvân’da özellikle kıta nazım şekliyle yazılmış pek çok tarih manzumesi bulunmaktadır. Bunların bir kısmında tarih beyti yer almamaktadır. Onda, musammatlar ve genellikle murabba nazım şekliyle yazılan şarkılar da  da önemli yer tutar. 

Dîvân'ın bir matbu (1258/1842) ve  2’si Almanya’da, 1’i İngiltere’de, diğerleri de yurtiçindeki çeşitli kütüphanelerde olmak üzere 19 yazma nüshası bulunmaktadır. Bunlardan en eski tarihli olanı, Enderunlu Vâsıf tarafından güzel bir nesih hatla 1214/1799-1800 senesinde istinsahı tamamlanmış olan Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı’nda H.906  numarasıyla kayıtlı nüshadır. Eserin müellif hattı nüshası tespit edilememiştir. Nüshalar içinde en hacimlileri  olan, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (NEKTY02819) ve İzmir Milli Kütüphanedeki (Nu: 1280)  yazmaya, Fâzıl’la aynı dönemde yaşamış olup aynı mahlası kullanan ve onunla benzer üsluba sahip Hacı Tahir’in şiirleri de sehven girmiştir. Matbu nüshada ise müstensihin kelimeleri tamamen değiştirecek şekilde şahsi tasarruflarda bulunduğu tespit edilmiştir.

Kendisi hakkında “âteş-zebân, şu'le-zebân, şimşîr-zebân” gibi ifadeler kullanan ve mizahi bir üsluba sahip olan Enderunlu Fâzıl’ın bilhassa oryantalistlerin çabası sonucu mesnevileriyle ön plana çıkartılması, Nedim kadar olmasa da ona yakın değerde bir şair olduğunu ortaya koyan Dîvân’ının araştırmacılar tarafından  ihmal edilmesine yol açmıştır. Dîvân üzerine bir yüksek lisans (Yanartaş 1997) ve bir de doktora (Beyhan 2021) çalışması yapılmıştır.

Şairin hayatı için bk. “Fâzıl, Enderunlu Fâzıl (Hüseyin) Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazil-enderunlu-fazil-huseyin-bey