DÎVÂN (ŞEYHÜLİSLÂM BAHÂYÎ)
şiirler
Bahâyî, Şeyhülislam Bahâyî, Azîz-zâde, Mehmed Efendi (d. 1010/1601- ö. 1064/1654)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Asıl adı Mehmed olan Bahâyî Efendi’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Bahâyî’nin Dîvân'ında yer alan tüm şiirler din dışı konulardadır. Şiiri ve mesleğini birbirine karıştırmamaya özen gösteren şairin Dîvân’ında tevhid, münacat, na‘t gibi şiirler yoktur. Nüshalar arasında farklılıklar göstermekle birlikte Dîvân’ının tenkitli metninde (Uludağ 1992) 6 kaside, 42 gazel, 2 mesnevî, 1 tarih, 8 kıta, 21 rubâî ve 1 beyt olmak üzere toplam 81 şiir vardır. Mevcut 6 kasideden dördü devrin Padişahı IV. Murad’ın övgüsü biri Sadrazam Mehmed Paşa'nın Halep'te IV. Murad'a kurdurduğu çadır için, son kaside ise, IV. Murad'ın muhasiplerinden Silahdar ve Kaptan-ı Derya Mustafa Paşa’ya övgüdür. Bahâyî’nin kasidelerinde belli bir ustalığın mevcudiyeti aşikârdır ancak, onun şairliğinin odak noktasını teşkil etmezler (Tolasa 1979: 33). Bahâyî'nin kasidelerinde methettiği kişiler hakkında kullandığı kelime ve deyimler, genellikle telmih, teşbih ve mübalağa sanatlarıyla hayatiyet bulmuştur.

Bahâyî Dîvânı’nda dördü müzeyyel 42 adet gazel vardır. Gazellerin daha ziyade 5 beyitten oluşması, şairin söz kalabalığından kaçınmaya özen gösterdiğinin, az sözle çok şey söyleme cihetine gittiğinin işaretidir. Şiirinde mana ve hayal dolgunluğuna önem vermiş, mısraları titizlikle işlemiştir. Şiirleri şekil bakımından kusursuzdur. Çirkin, zevksiz ve ahenksiz bir kelimeye rastlanmaz. Âşıkane tarzda olan gazellerinin hepsi belli bir seviyenin üzerinde, güzel şiirlerdir ve O’na divan şairleri arasındaki yerini ve şöhretini kazandırmıştır. Köprülü (1931: 325); " Bahâyî ince ve zarif gazelleriyle mühim bir mevkie sahiptir" diyerek O'nun gazelciliğini takdir eder. Bahâyî'nin gazellerinde neş’eden çok umutsuzluk, karamsarlık göze çarpar. Gazellerinde dolgun bir içerik, akıcı ve yumuşak bir söyleyiş, duygulu bir anlatım vardır. Duygusal gazellerinde aşk, sevgi, sevgili, sevgilinin güzelliği ve vefasızlığı, ayrılık, özlem, aşığın feryatları, kavuşma gibi konuları işlemiştir. Aşk konusunu işlediği gazelleri duygu ve hayal dolgunluğu, ifade düzgünlüğü ve söyleyiş güzelliği açısından Dîvân şiirinde nev’inin en güzel örnekleri arasında yer alırlar. Düşünce yönü ağır basan gazellerinde hayat, tabiat ve toplum olaylarını bilgece bir tavırla değerlendirir. 17. yüzyılın ikinci yarısına hakim olan Nâbî'den önce "Nâbîyâne" bir edâ sezmek de mümkündür. Bahâyî, şair olarak Bakî'den Nedîm’e bir köprü durumundadır, özellikle aşk gazelleriyle hem kendi devrinde hem de sonraki devirlerde ün sağlamıştır.

Dîvân'da yer alan 2 mesnevî de Sultan Murad vasfında övgüdür. İlki 88 beyitlik bir "Sâkînâme"; ikincisi Bahâyî'nin Kıbrıs'taki sürgün günlerinde Sultan IV. Murad'a affedilmesi amacıyla yazdığı yakarış ve övgü dolu 287 beyitlik "Niyâznâme"dir. 

Bahâyî Dîvânı’nın İstanbul kütüphanelerinde 28, Vatikan Turca’da 202/4 nr.da kayıtlı nüshasıyla birlikte 29 adet yazma nüshası tespit edilmiştir. Dîvân Sadeddin Nüzhet Ergun (1933) tarafından neşredilmiştir. Tolasa (1979) ise Bahâyî’nin hayatı, sanatı ve şiirlerinden seçmeler formatında bir seçki yayımlamıştır. Ayrıca eser üzerine bir de yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Uludağ 1992).

Şairin biyografisi için bk. “Bahâyî, Şeyhülislam Bahâyî, Azîz-zâde, Mehmed Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bahayi-mehmed-efendi

Eserden Örnekler



Gazel

Nâlân eden beni hat-ı sebz-i izârdur

Feryâd-ı andelîbe sebeb nev-bahârdur


Azm etdi kişver-i ‘ademe cân-ı mübtelâ

Aşkun ilâcı gördi ki terk-i diyârdur


Şol câme-i belâ k’ola berdûş-ı ehl-i derd

Bu âşık-ı belâ-zededen müste‘ârdur


Yârun tecelliyâtını sâd-gûne eyleyen

Âyîne-i dilümde olan inkisârdur


Âhır bu cism-i zerd ü nizârı tebâh eden

Mânend-i şem‘ girye-i bî-ihtiyârdur


İ‘câz-ı aşkdur bu ki âyîne-i dilüm

Pâ-mâl-i cevr iken de yine bî-gubârdur


Hâr olsa eşk-i çeşm-i Bahâyî aceb degül

Bisyâr olan güherse de bî-i‘tibârdur  (Uludağ 1992: 70)




Gazel

BÎ-niyâz-ı tâc-ı devletdür ser-i abdâl-ı aşk

Fark-ı ehl-i derde besdür sâye-i ikbâl-i aşk


Nâlesin âşık niçün eyler hem-âheng-i niyâz

Arz-ı hâl-i zâra yetmez mi lisân-ı hâl-i aşk


Mahrem-i bezm-i visâl olsa yine pervâne-veş

Vâkıf-ı râz-ı niyâz etmez zebânın lâl-i aşk


Lâne-i dilde aceb bilsem nice eyler karâr

Âteş-i dil-sûzdan yanmaz mı perr ü bâl-i aşk


Hîçe satmışken metâ‘-ı cânumı oldum yine

Ey Bahâyî şerm-sâr-ı hıdmet-i dellâl-i aşk (Uludağ 1992: 78)



Kaynakça


Altınsu, Abdulkadir (1972). Osmanlı Şeyhülislâmları. İstanbul.

Bursalı Mehmed Tâhir (1972). Osmanlı Müellifleri. C. II. (hzl. A. Fikri Yavuz-Ismail Özkan). İstanbul.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1933). Şeyhülislâm Bahâyî Hayatı ve Eserleri. İstanbul.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1935-45). Türk Şâirleri 2. İstanbul.

Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi. C. 3-5. (çev. Ali Çavuşoğlu). Ankara: Akçağ Yay.

İpekten Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KB. Yay.

İpşirli, Mehmet- M. Uzun (1991). “Bahâyî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 463-464.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970) Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara. Edebiyat Yay.

Köprülü, Mehmed Fuad (1931). Eski Şairlerimiz, Dîvân Edebiyatı Antolojisi. İstanbul.

Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Mehmed Tevfik (1290). Kâfile-i Şu’âra. İstanbul.

Muallim Nâci (1308). Esâmî. İstanbul.

Müstakimzâde Süleymân Sadettin (1978). Devhatü’l-Meşâyıh (Tıpkıbasım). İstanbul.

Rızâ, Mehmed. Tezkiretü’ş-Şu‘âra. Süleymaniye Kütüphanesi. Aşır Efendi 243. vr. 10a.

Safâyî, Mustafa. Tezkiretü’ş-Şu‘âra. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi 2549. vr. 32b.

Tolasa, Harun (1979). Şeyhülislâm Bahâyî Efendi Dîvânı’ndan Seçmeler. İstanbul. Tercüman 1001 Temel Eser.

Uludağ, Erdoğan (1998). “Dîvân Edebiyatı Türlerinden Sâkînâmeler ve Şeyhülislâm Bahâyî’nin Sâkînâmesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi  9: 49-65.

Uludağ, Erdoğan (1996). “Şeyhülislâm Bahâyî ve Dîvânı Üzerine Birkaç Söz”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 2: 131-136.

Uludağ, Erdoğan (1992). Şeyhülislâm Bahâyî Dîvânı: İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


ULUDAĞ, Erdoğan. "DÎVÂN (ŞEYHÜLİSLÂM BAHÂYÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-seyhulislam-bahayi-aziz-zade-mehmed-efendi. [Erişim Tarihi: 04 Eylül 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
2 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
3 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
4 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
5 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
6 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
7 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
8 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle