18. yüzyıl tasavvuf edebiyatının önde gelen şairlerinden ve Nakşibendî tarikatının Müceddidiyye kolu şeyhlerinden Neccâr-zâde Mustafa Rızâ Efendi’nin (d. 1090/1679-80 - ö. 1159/1746) şiirlerinin toplandığı eseri. Hem Celvetî hem Mevlevî hem de Nakşibendî tarikatlarında icazet almış, İstanbul’da kendi adıyla tekke kurmuş, musikişinaslığı ve hattatlığı ile ün yapmış, engin bilgisi ile döneminde ve sonrasında tarikat çevrelerinde saygı görmüş bir şahsiyet olan Neccâr-zâde; şiirlerinin önemli bir kısmında Hz. Peygamber sevgisini ve tasavvufun tevhid, şeriat, tarikat, hakikat, ma’rifet, irfan, seyr ü süluk, fena-fillah, beka-billâh, vahdet-i vücud, vahdet-i şuhud gibi birçok meselesine dair fikirlerini dile getirmiştir (Karataş 2012: 185). Şairin Arapça ve Farsça manzumeleri de bulunmaktadır.

1703-1741 yılları arasında oluşturulan Dîvân esas itibariyle Tuhfetü’l-İrşâd, Vâridât-ı Gaybiyye, Zuhûrât-ı Mekkiyye ve Hâtimetü’l-Vâridât adlarını taşıyan dört bölümden oluşmaktadır (Şimşek 2012: 162). Bunların yanı sıra yazma nüshalarda bulunmayan fakat matbu metinde yer alan 7 kasideden müteşekkil bir mecmua niteliğindeki Hacnâme, kıt'a ve diğer bazı nazım şekillerinde örneklerin bulunduğu Hüve’l-Mu’în başlıklı bölümler ve diğer bazı şiirleri de bulunmaktadır. Her bölümdeki şiirler kendi içinde müstakil divan tertibi ile tanzim edilmiştir. Ayrıca her kafiye harfi değişmesinde bir kıt’a, rubai veya nazm da bulunmaktadır.

Nazım şekilleri itibarıyla sayı ve çeşit olarak zengin bir yelpaze oluşturan eserde Tuhfetü’l-İrşâd bölümünde 7 kaside, 156 gazel (aralarında 25 nazm, 2 rubai, 1 kıt’a), 28 nazm, 4 kıt’a, 4 rubai, 7 müfred, 3 tarih; Vâridât-ı Gaybiyye bölümünde 11 kaside, 1 murabba; Zuhûrât-ı Mekkiyye bölümünde 287 gazel (aralarında 22 nazm, 8 rubai ), 8 murabba, 1 muhammes, 1 nazm ve Hâtimetü’l-Vâridât bölümünde 9 kaside, 118 gazel (aralarında 24 nazm, 5 rubai) bulunmaktadır.

Gazel nazım şekliyle yazdığı naatlarıyla ünlenen Neccâr-zâde’nin üslubunun; uzun Arapça ve Farsça terkipler, şiirde çok kullanılmayan kelimeler ve alışılmışın dışında yapılan benzetmeler nedeniyle oldukça ağır ve yoğun olduğu ifade edilebilir (Karataş 2012: 188). Bunun, şairin çok yönlü ilmi ve sanatçı kişiliğinin ve dinî-tasavvufi içeriğin sonucu olduğu söylenebilir.

9 yazma nüshası tespit edilen Dîvân (Özdemir 1999: 16), ayrıca 1846’da (h.1262 ) külliyat halinde İstanbul’da matbu olarak da yayımlanmıştır. Eser hakkında yapılmış yüksek lisans çalışmaları da mevcuttur (Danacı 1988, Özdemir 1999).

Şairin biyografisi için bk. “Rızâ, Neccâr-zâde Şeyh Rızâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/riza-necccarzade-seyh-riza.