DÎVÂN (PERTEV PAŞA)
şiirler
Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said (d. 1200/1785 - ö. 1253/1837)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Pertev Paşa’nın özellikle tarih manzumeleri ile öne çıkan ve ölümünden sonra İstanbul’da aynı yıl iki defa (1256/1840) basılan eseri. Üç bölümden oluşan matbu Divan'ın başında naatlar, ikinci bölümde tarih manzumeleri, üçüncü bölümde kaside, gazel, musammat ve diğer nazım şekilleri ile yazılmış manzumeler yer almaktadır. İlk bölümde muhammes nazım şekliyle bir Arapça na’t, gazel biçiminde Türkçe 2 na’t bulunmaktadır. “İbtidâ-yı Tevârîh” başlığı altında çoğunluğu kıt'a nazım şekli ile yazılmış 116 tarih manzumesi yer almaktadır. Farsça manzumelerin de yer aldığı Divan'ın yarısını oluşturan bu bölümde doğum, ölüm, tebrik, inşa, tamir gibi sebeplerle düşülmüş tarihler yer almaktadır. Bu bölümden sonra “İbtidâ-yı Gazeliyyât” başlığı altında gazeller ve diğer nazım şekilleri ile yazılmış şiirler yer almaktadır. Gazel, kaside ve musammatların kafiye harfine göre bir arada bulunduğu bu bölümde 66 gazel, 3 kaside; bir müstezâd, 13 musammat (5 şarkı, murabba, 2 muhammes, 2 tahmîs, 2 muaşşer, on ikili), kıt'a ve gazel biçiminde kafiyeli 9’u Farsça 16 manzume ve 16 beyit bulunmaktadır.

Divan'da özellikle II. Mahmûd’un yaptırdığı cami, çeşme ve kışlalara düşülen tarihler yoğunluktadır. Tarih manzumeleri şairin devrin olaylarına bakış açısını ve çevresini yansıtma açısından önem arz etmektedir. Gazellerde daha çok, Nâbî, Râgıb Paşa, Vâsıf ve Fehîm etkisi hissedilmektedir. Gazel ve şarkılarda mahalli unsurlara sıkça rastlanmaktadır (Kocatürk 1970: 597). 

130 sayfadan oluşan matbu Divan'ın son sayfasındaki notta eserin İstanbul’da 1256/1840 tarihinde iki defa basıldığı anlaşılmaktadır. Divan'ın basım tarihi ile ilgili ilk baskının sonunda 3, ikinci baskının sonunda 4 tarih manzumesi yer almaktadır. Divan'ın muhtemelen matbu nüshasından hareketle istinsah edildiği anlaşılan yazma nüshalar İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde bulunmaktadır.

Pertev Paşa üzerine Özhan Kapıcı (2006) tarafından bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır. Mehmet Şerif Azarkan (2013) tarafından Mehmed Said Pertev Paşa Divanı (Transkripsiyon ve Tahlil) başlıklı bir çalışma yapılmışsa da bu divanın isim benzerliği bulunan Muvakkit-zâde Mehmed Pertev’e ait olduğu anlaşılmaktadır (Yörür 2019: 368).

Şairin biyografisi için bk. "Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/pertev-pasa-seyyid-mehmed-said 

Eserden Örnekler


Şarkı

Güller açıldı geldi yaz

Bülbüller oldu nağme-sâz

Dil-besteler eyler niyâz

Gül-zâra gel ey serv-i nâz

Gül goncasın açıl biraz


Sensin gül-i bâğ-ı merâm

Sensiz bana gülşen harâm

Reftâra gel eyle hırâm

Gül-zâra gel ey serv-i nâz

Gül goncasın açıl biraz


Bülbül gülün nâlendesi

Gül hüsnünün şermendesi

Gül aşkının efkendesi

Gül-zâra gel ey serv-i nâz

Gül goncasın açıl biraz


Ruhsâr-ı alin lâle-zâr

Hatt-ı izârın nev-bahâr

Pertev senin’çün zâr zâr

Gül-zâra gel ey serv-i nâz

Gül goncasın açıl biraz   (Dîvân-ı Pertev 1256/1840: 90)


Gazel

Geldik diyâr-ı gurbete kaldı vatan ırağ

Kuhsâra düşdü murğ-ı dil oldu çemen ırağ


Kande tabîb kande biz ey derd-i aşk-ı yâr

Git bâri sen de ol dahı bî-çâreden ırağ


Yâ Rab o gonca-femle kavuşmazsam istemem

Olsun bahâr uzağ u gül yâsemen ırağ


Ol gül-bedenle aramıza kimse girmesin

Ol sıkça sıkça sen dahı ey pîrehen ırağ


Kurb-ı veliyy-i ni’mete Pertev cihân fedâ

Tâ ki cihânda ola cândan beden ırağ       (Dîvân-ı Pertev 1256/1840: 93).

Kaynakça


Azarkan, Mehmed Şerif (2013). Mehmed Said Pertev Paşa Divanı (Transkripsiyon ve Tahlil). Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.

Dîvân-ı Pertev (1256/1840). İstanbul: Matbaa-i Bâb-ı Hazret-i Seraskeriyye.

Dîvân-ı Pertev. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. IUNEK Türkçe Yazma. 894.35-1 (NEKTY03355).

Findley, Carter Vaughn (2007). “Pertev Mehmed Said Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C.6. İstanbul: TDV Yay.

Kapıcı, Özhan (2006). Tanzimat Yolunda Bir Osmanlı: Mehmet Sâid Pertev Paşa (1785-1837). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

Ünver, İsmail (1988). “Pertev Paşa”. Büyük Türk Klasikleri. C.8. Ankara: Ötüken-Söğüt Yay. 133-136.

Yörür, Ali (2019). “Pertev Mehmed Sa’îd Paşa’nın Dîvânı Üzerine”. TURAN-SAM. 11. (42): 367-373.

Atıf Bilgileri


Selçuk, Bahir. "DÎVÂN (PERTEV PAŞA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-pertev-pasa. [Erişim Tarihi: 28 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KURU KAFA (PERTEV PAŞA) Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said Bahir Selçuk
Görüntüle
2 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
3 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
4 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
5 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
6 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
7 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
8 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
9 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
10 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
11 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle