DÎVÂN (MEZÂKÎ, SÜLEYMÂN)
şiirler
Mezâkî, Süleymân (d. ?/?-ö. 1086/1675 veya 1088/1677)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Mezâkî’nin şiirlerinin yer aldığı eser. Dîvân, 29 kaside, 441 gazel, 9 tarih, bir müseddes, 1 kıt’a 1 rubai ve 12 müfretten oluşmakta (Deger 2018: 49) ve bu bağlamda hacimli sayılabilecek bir eser özelliği göstermektedir. Mezâkî Dîvânı'nda bulunan kasidelerden 10 tanesi Köprülüzâde Fâzıl Ahmet Paşa’ya, 7 kaside Sultan IV. Mehmed, 6 kaside ise Sultan IV. Murad’a methiyedir, ayrıca Vezir-i Azam Köprülü Mehmed Paşa, Mustafa Paşa, Vezir Deli Hüseyin Paşa, Hanya kalesini fetheden Yusuf Paşa ve Mahmud Paşa için birer kaside  vardır. 

Eserde toplam 441 gazel bulunmaktadır. Şâir, gazel şeklinin klasik yapısında genel beyit sayısı olan 5, 7, 9 beyit sayılarına uymakla birlikte bazı gazellerde beyit sayısının daha fazla olduğu görülmektedir, müzeyyel gazellerin sayısı oldukça çoktur. Şairin Vecdî, Neşâtî, Nâilî-i Kadîm, Fehîm-i Kadîm, Cevrî, Yahyâ, Güftî ve Sükkerî ile aynı redifte şiirleri dikkat çekmektedir (Keskin 2015). 

Mezâkî Dîvânı'nda kaside ve gazellerin dışında 9 tarih mevcuttur. Bu tarihlerden ilki Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın Uyvar’ı alması üzerine, ikincisi yine Paşa’nın Girit adasındaki Kandiye kalesini fethetmesi, üçüncüsü de vezir-i a'zam olması üzerine söylenmiştir. Diğer 6 tarihten bir tanesi Bağdat’ın, bir tanesi Uyvar kalesinin, bir tanesi Girit ve 3 tanesi Kandiye’nin fethi üzerine yazılmışlardır.  Eserde ayrıca 12 müfret, 5 beyitlik bir kıt’a, bir rubai ve 5 bendden oluşan bir mütekerrir müseddes vardır.

Dil ve üslup bakımında metni ağır ve süslü olarak nitelendirmek mümkündür. Farsça tamlamalar eserin önemli bir kısmını ihtiva etmektedir. 494 şiir aruzun 9 bahri ve 19 vezni ile yazılmıştır. En çok kullanılan bahirler remel ve hezec bahirleridir. 

Eser büyük oranda şâirin edebî kişiliğini yansıtan rindâne gazellerden oluşmakta ve bu bağlamda şâirin şiir dünyasını şekillendiren en temel unsurlar olarak içinde bulunduğu ortamın belirlenmesinde belirleyici bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Pek çok şiirinde kendini rind/kalender olarak nitelendiren Mezâkî, Mevlevî bir şâir olmakla beraber şiirlerinde, ilâhî aşka ulaşmaya çalışan ve tasavvufî şiirler söyleyen bir şâirin izlerini bulmak oldukça zordur. Şiirlerinde yer yer Sebk-i Hindî özelliklerin de rastlanmaktadır (Deger 2018: 297-8).

Dîvân'ında bulunan bazı şiirleri Sâbit ve Edirneli Sânî’î tarafından tahmis edilen Mezâkî’nin, Nâmık Kemâl’in “itse de ve nev-bahâr” redifli iki şiirinde de etkisi fark edilmektedir. 

Eserin tenkitli metninin hazırlayan  Ahmet Mermer, 6 yazma nüshası tespit etmiştir. Tespit edilen yazmalar İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 2905/1 ve TY 873;  Süleymaniye Kütüphânesi, Fatih 873; Millet Kütüphânesi, Manzum 400; Topkapı Sarayı Müzesi Hazine 892 ve Revan 1307 numaralarda bulunmaktadır. Bu yazmaların dışında birçok mecmûada ve cönkde de Mezâkî’nin şiirlerinden örnekler yer almaktadır. 

Mezâkî Dîvânı  Ahmet Mermer tarafından yayımlanmış  (1991), Mete Bülent Deger ise eserin bağlamlı sözlüğünü yapmıştır(2018). 

Şairin biyografisi için bkz. "Mezâkî, Süleymân". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mezaki-suleyman

Eserden Örnekler


 Gazel

ʿÂşık-ı âşufte-dil dâg-ı serinden bellüdür

Husrev-i mülk-i melâmet efserinden bellüdür


Şevk-i ʿâşık feyz-i hüsn-i yârdan maʿlûm olur

Rûz-ı rûşen âfitâb-ı enverinden bellüdür


Kıble-gâh-ı beyt-i maʿmûre tenezzül eylemez

Secde-i Rûhü’l-Emîn hâk-i derinden bellüdür


Sormazuz pîr-i mugândan neşve-i peymâneyi

Âb u tâb-ı bâde-reng-i sâgarından bellüdür


Nâr-ı fürkat n’eyledi gör sînede cân u dili

Sûziş-i kânûn-ı hasret ahkerinden bellüdür


ʿÂşık isen sîne-i sûzânı pür-dâg eyle kim

Revnak-ı bâg-ı muhabbet güllerinden bellüdür


Gör Mezâkî sebʿa-i seyyâre-i nazmum benüm

Âsumân-ı maʿrifet heft-ahterinden bellüdür (Mermer 1991: 349)


 Gazel

Hem-dem-i ʿÎsî-i iʿcâz-nümâdur sühanum

Kim dil ü câna safâ rûha gıdâdur sühanum


Benüm ol mahrem-i ebkâr-ı mezâyâ-yı kelâm

Kim ʿarûs-ı tutuk-ârâ-yı edâdur sühanum


Benüm ol ḫâce-i bâzâr-ı belâgat ki müdâm

Zerretü’t-tâc-ı kelâm-ı füsahâdur sühanum


Her sözüm olmag ile darb-ı mesel ʿâlemde

Rûz u şeb vird-i zebân-ı bülegâdur sühanum


Tâze hoş tarz-ı Hasen birle Mezâkî hakkâ

Gayret-i hüsn-i beyân-ı kudemâdur sühanum (Mermer 1991: 466)


Kaynakça


Deger, Mete Bülent (2018). Mezâkî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü]. C.1. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Mermer, Ahmet (1991). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Ankara: AKM Yay.

Mermer, Ahmet (2004). “Mezâkî Süleyman Efendi”. İslam Ansiklopedisi. C.29. Ankara: TDV Yay. 515.

Atıf Bilgileri


DEGER, Mete Bülent. "DÎVÂN (MEZÂKÎ, SÜLEYMÂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-mezaki-suleyman. [Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
2 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
3 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
4 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
5 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
6 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
7 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
8 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle