- Yazar Biyografisi (TEİS)
Merzifonlu Muallim İbrâhîm Cûdî - Madde Yazarı: Havva Tok Yıldız
- Eser Yazılış Tarihi:19. yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap-Latin
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:15/01/2022
DÎVÂN (MERZİFONLU İBRÂHÎM CÛDÎ)
şiirlerMerzifonlu Muallim İbrâhîm Cûdî (d. muharrem 1266/ Kasım 1850 - ö. 19 cemaziyelevvel 1350/ 19 eylül 1931)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şiirlerinde “Cûdî” mahlasını kullanmakla birlikte “Merzifonî” mahlasıyla da tanınan şairin eseri. Toplamda 286 şiir bulunan Cûdî Dîvânı’nda 16 kasîde, 123 gazel, 16 mesnevî, 32 kıt’a, 17 nazm, 224 rubâî, 17 nazım, 3 şarkı, 4 muhammes, 5 tahmis, 13 müseddes, 2 terkîb-bend, 2, teşrî, 1 ilâhî, 1 müstezâd ve farklı nazım şekilleri ve türlerinde şiirler yer almaktadır. Ayrıca Cûdî Dîvânı’nda yer almayan “Son Asır Türk Şairleri”, “Merzifon Şairleri” ve “Muasır Şairlerimiz” adlı eserlerde 14 şiiri tespit edilmiştir.
Dîvân'da yer alan Arapça, Farsça, Türkçe rubailerin çokluğu Cûdî’yi en çok rubai söyleyen şairler arasına dâhil etmiştir. Genellikle hikemî tarzda gazeller yazan şair, âşıkane gazellerinde ise Fuzûlî ekolünün takipçisi olmuştur. Çok fazla nazire bulunmayan eserde, en çok nazire yazılan şair Nâ’ilî’dir. Kaside ve rubailerde Hint üslûbunun etkileri görülmektedir. Şiirlerinde ayet ve hadislerden oldukça fazla iktibas yapan şairin tasavvufî yönü de dikkat çekmektedir. Aynı zamanda Arapça, Farsça ve Fransızca tercümeler yapacak düzeydeki hâkimiyeti şiirlerinin edebî, ilmî ve felsefî yönünü kuvvetlendirmektedir. Meşhur Arap filozofu Ebu’l-Alâ el-Ma’arrî’nin 3 şiirini, Fransızcadan Amele Şarkısı’nı ve Lamartine’in Lak (Göl) şiirini tercüme etmiştir. 18-19 yüzyıl geçiş dönemine ait Dîvân'da Cûdî, divan edebiyatı estetiği ile Batı ve Tanzimat edebiyatını harmanlamıştır. Dîvân'ında noktalama işaretlerinin tamamını kullanan Cûdî farklı nazım şekilleri de denemiş, beyit ve bentlerin arasına müsellesler yerleştirmiş, serbest müstezat tarzında şiirler kaleme almıştır. Şiirlerindeki başlıklar da divan edebiyatı geleneğine göre yenilikçi tarzdadır. "Kitâbe-i seng-i mezâr", "çarşı", "şimendifer", "öksürük için irticalen" gibi başlıklar ve şiirlerin başına günlük tutma üslûbu ile klâsik divan tertibinin dışına çıkmıştır. Rus-Japon muharebesi, Yahudi, Musevî, Hıristiyan ve Müslüman arasında geçen diyalog ve nazım-nesir arasındaki münazara tarzı şiirleri divan şiiri geleneğinde orijinaldir. Kullanmış olduğu "hengâm-ı semen-fâm", "cânlı cenâze kefeni", "telgraf idüp zülfünün telin" gibi alışılmamış bağdaştırmalar ile yenilikçi bir tarz benimserken günlük hayatta kullanılan birçok kelimeyi –börek, helva- zeytin vb.- şiirlerinde kullanması onun mahallîlersem ekolüne de yakınlığını yansıtmaktadır. Dîvân'ındaki bu özellikler ile Cûdî. divan edebiyatı geleneğinin son, yeni edebî akımın ise ilk temsilcilerinden biri olmuştur.
Cûdî Dîvânı, İstanbul Kütüphanesi, Nadir Eserler Birimi, Türkçe Yazmalar Bölümü’nde kayıtlıdır. 238x158 mm ölçüsünde, 87 varak, 18 satır uzunluğunda, rik’a hatla yazılmıştır. Dîvân'ın zahrîyye kısmında İbnülemin Mahmud Kemal Kütüphanesi, serlevhasında müellifin adı, lâkabı ve divanın adı yazmaktadır. Tetimme kaydında müellif, eseri biraderi Ahmed Tevfik Bey’e tahrîr ettirdiğini bildirmiştir. Dîvân'da eserin yazılış ya da tahrir tarihi belirtilmemiştir. Tek nüsha olduğu bilinen eser üzerinde iki yüksek lisans tezi yapılmıştır (Adıyahşi, Tok Yıldız 2017).
Eserden Örnekler
Lamartineˈnin Lak Unvânlı Manzumesinin Tercemesi: Göl
Göl Bu vechile dâ’im atılup sürmedesin rû
Ey rûd-ı hayâtım yeni sâhillere doğru
Yeldâ-yı ezelde ne gidişdir ki dönüş yok
Bir munsaba gizlenmedesin kim görünüş yok
Ummân-ı zamân üzre yürür ömr-i hevâ-per
Kâdir değiliz atmaġa bir sâniye lenger
Ey göl sene bir devre hemân hâtime çekdi
Cânân yine emvâcını seyre gelecekdi
Böyle yine inlerdin urup pây-ı suhûre
Emvâcın uşup sâhile uğrardı fütûre
Esdikce sabâ mevce-kef efşân oluyordı
Ol pây-ı perestîdeye pûyân oluyordı
Yâdında mıdır bir gice bir zevraka bindin
Meh-tâb idi ol mâh ile sathında gezindin
Gök kubbenin altında su üstünde hem-âgûş
Âheste kürek çekmedeyiz, leyl ise hâmûş
Ancak uzacıklarda kürek sesleri gâhi
Mesmû‘ idi âheng ile döndükce miyâhı
Birdenbire aks-âver olup sâhil-i şâdân
Reyzân oluyordı yire mechûl olan elhân (Tok Yıldız 2017: 90-96).
Ma’şûkı Tarafından Sevilmediği içün Girye-Bâr-ı Te’sîr Olan Güzel Gözlü Bir Kız Hakkında Söylenmiş Bir Güfte:
Âşık-ı bî-rahm içün lâyık mı cânân ağlasın
Derdin istiğnâsına yansın da dermân ağlasın
Ey güzel gözlüm ne lâyıkdır bu çeşmân ağlasın
Hiç olur mı nâzenînim nâzenînân ağlasın
Nergis-i mahmûrıñı giryân iden kan ağlasın
Ağladan bir an seni âlemde her an ağlasın (Tok Yıldız 2017: 125).
Kaynakça
Adıyahşi, Zeynep (2017). Merzifonlu İbrâhîm Cûdî Dîvânı: İnceleme-Metin-Sözlük (43b-87b). Yüksek Lisan Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
Aşkun, Vehbi Cem (1937). Merzifon Şâirleri. Utku Basımevi: Merzifon.
Eldem, İsmail Hakkı (1311). Muasır Şairlerimiz. Birinci defter. Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı: İstanbul.
Sevgi, Ahmet ve Özcan, Mustafa (2015). Prof. Ali Canip Yöntem'in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, Muallim Cûdî Efendi. Konya: Tablet Kitabevi.
Tok Yıldız, Havva (2017). Merzifonlu İbrâhîm Cûdî Dîvânı: İnceleme-Metin-Sözlük (1b-43a). Yüksek Lisan Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
Yöntem, Ali Canib (1943). Unutulmuş Şöhretlerden: Muallim Cûdî Efendi. Çınaraltı Mecmuası, Sayı no: 92 s.12-15.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | DİVANÇE (VÂZIH) | Mustafâ Vâzıh | Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN |
Görüntüle | ||
| 2 | MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) | İbrâhîm Zikrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
| 3 | ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ | Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi | Doç. Dr. Ramazan Ekinci |
Görüntüle | ||
| 4 | TARÎKÜ'L-İHTİSÂR | Nûrî, Osman Hanyevî | Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu |
Görüntüle | ||
| 5 | TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ | Mehmed Sabrî | Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz |
Görüntüle | ||
| 6 | RAVZ-I VERD | Şâkir, Ahmed Paşa | Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek |
Görüntüle | ||
| 7 | KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) | Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü | Diğer Öznur ÖZER |
Görüntüle | ||
| 8 | DÎVÂN (ABDÎ) | Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
| 9 | MEVLİD (ABDÎ) | Abdî | Doç. Dr. Hasan Kaya |
Görüntüle | ||
| 10 | DÎVÂN (ABDÎ) | Abdî, Şarkîkarahisarlı | Dr. Hacer SAĞLAM |
Görüntüle |