DÎVÂN (MERZİFONLU İBRÂHÎM CÛDÎ)‎
şiirler
Merzifonlu Muallim İbrâhîm Cûdî‎ (d. muharrem 1266/ Kasım 1850 - ö. 19 cemaziyelevvel 1350/ 19 eylül 1931)‎

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şiirlerinde “Cûdî” mahlasını kullanmakla birlikte “Merzifonî” mahlasıyla da tanınan şairin eseri.  ‎Toplamda 286 şiir bulunan Cûdî Dîvânı’nda 16 kasîde, 123 ‎gazel, 16 mesnevî, 32 kıt’a, 17 ‎nazm, 224 rubâî, 17 nazım, 3 şarkı, 4 muhammes, 5 tahmis, 13 ‎müseddes, 2 terkîb-bend, 2, ‎teşrî, 1 ilâhî, 1 müstezâd ve farklı nazım şekilleri ve türlerinde ‎şiirler yer almaktadır.‎ ‎Ayrıca Cûdî ‎Dîvânı’nda yer almayan “Son Asır Türk Şairleri”, “Merzifon Şairleri” ve “Muasır Şairlerimiz” ‎adlı eserlerde 14 şiiri tespit edilmiştir. 

Dîvân'da yer alan Arapça, Farsça, Türkçe rubailerin çokluğu Cûdî’yi en çok rubai söyleyen ‎şairler arasına dâhil etmiştir. Genellikle hikemî tarzda gazeller yazan şair, âşıkane gazellerinde ise ‎Fuzûlî ekolünün takipçisi olmuştur. Çok fazla nazire bulunmayan eserde, en çok nazire yazılan ‎şair Nâ’ilî’dir. Kaside ve rubailerde Hint üslûbunun etkileri görülmektedir. Şiirlerinde ayet ve ‎hadislerden oldukça fazla iktibas yapan şairin tasavvufî yönü de dikkat çekmektedir. Aynı ‎zamanda Arapça, Farsça ve Fransızca tercümeler yapacak düzeydeki hâkimiyeti ‎şiirlerinin edebî, ‎ilmî ve felsefî yönünü kuvvetlendirmektedir. Meşhur Arap filozofu Ebu’l-Alâ ‎el-Ma’arrî’nin 3 ‎şiirini, Fransızcadan Amele Şarkısı’nı ve Lamartine’in Lak (Göl) şiirini tercüme ‎etmiştir. 18-19 yüzyıl geçiş dönemine ait Dîvân'da Cûdî, divan edebiyatı estetiği ile Batı ve Tanzimat ‎‎edebiyatını harmanlamıştır. Dîvân'ında noktalama işaretlerinin tamamını kullanan Cûdî farklı ‎‎nazım şekilleri de denemiş, beyit ve bentlerin arasına müsellesler yerleştirmiş, serbest ‎müstezat ‎tarzında şiirler kaleme almıştır. Şiirlerindeki başlıklar da divan edebiyatı geleneğine göre ‎yenilikçi ‎tarzdadır. "Kitâbe-i seng-i mezâr", "çarşı", "şimendifer", "öksürük için irticalen" gibi başlıklar ‎ve şiirlerin başına günlük tutma üslûbu ile klâsik divan tertibinin dışına çıkmıştır. Rus-Japon ‎muharebesi, Yahudi, Musevî, Hıristiyan ve Müslüman arasında geçen diyalog ve ‎nazım-nesir ‎arasındaki münazara tarzı şiirleri divan şiiri geleneğinde orijinaldir. ‎Kullanmış olduğu "hengâm-ı ‎semen-fâm", "cânlı cenâze kefeni", "telgraf idüp ‎zülfünün telin"‎‏‎ gibi ‎‏alışılmamış bağdaştırmalar ile yenilikçi bir tarz benimserken günlük hayatta kullanılan birçok ‎kelimeyi –börek, helva- zeytin vb.- şiirlerinde kullanması onun mahallîlersem ekolüne de ‎yakınlığını yansıtmaktadır. Dîvân'ındaki bu özellikler ile Cûdî. divan edebiyatı geleneğinin ‎son, yeni edebî ‎akımın ise ilk temsilcilerinden biri olmuştur.‎

Cûdî Dîvânı, İstanbul Kütüphanesi, Nadir Eserler Birimi, Türkçe Yazmalar Bölümü’nde ‎kayıtlıdır. ‎‎238x158 mm ölçüsünde, 87 varak, 18 satır uzunluğunda, rik’a hatla yazılmıştır. ‎Dîvân'ın zahrîyye kısmında İbnülemin Mahmud Kemal ‎Kütüphanesi, serlevhasında müellifin ‎adı, lâkabı ve divanın adı yazmaktadır. Tetimme kaydında ‎müellif, eseri biraderi Ahmed Tevfik ‎Bey’e tahrîr ettirdiğini bildirmiştir. Dîvân'da eserin yazılış ya ‎da tahrir tarihi belirtilmemiştir. Tek nüsha olduğu bilinen eser üzerinde iki yüksek lisans tezi ‎yapılmıştır (Adıyahşi, Tok Yıldız 2017)‎.


Eserden Örnekler



‎Lamartineˈnin Lak Unvânlı Manzumesinin Tercemesi: Göl

Göl ‎‎Bu vechile dâ’im atılup sürmedesin rû

Ey rûd-ı hayâtım yeni sâhillere doğru ‎


Yeldâ-yı ezelde ne gidişdir ki dönüş yok

Bir munsaba gizlenmedesin kim görünüş yok


‎Ummân-ı zamân üzre yürür ömr-i hevâ-per

Kâdir değiliz atmaġa bir sâniye lenger ‎


Ey göl sene bir devre hemân hâtime çekdi

Cânân yine emvâcını seyre gelecekdi ‎


Böyle yine inlerdin urup pây-ı suhûre

Emvâcın uşup sâhile uğrardı fütûre


Esdikce sabâ mevce-kef efşân oluyordı

Ol pây-ı perestîdeye pûyân oluyordı ‎


Yâdında mıdır bir gice bir zevraka bindin

Meh-tâb idi ol mâh ile sathında gezindin ‎


Gök kubbenin altında su üstünde hem-âgûş

Âheste kürek çekmedeyiz, leyl ise hâmûş ‎


Ancak uzacıklarda kürek sesleri gâhi

Mesmû‘ idi âheng ile döndükce miyâhı ‎


Birdenbire aks-âver olup sâhil-i şâdân

Reyzân oluyordı yire mechûl olan elhân ‎(Tok Yıldız 2017: 90-96).

  


Ma’şûkı Tarafından Sevilmediği içün Girye-Bâr-ı Te’sîr ‎ Olan Güzel Gözlü Bir Kız Hakkında Söylenmiş Bir Güfte:‎

‎Âşık-ı bî-rahm içün lâyık mı cânân ağlasın

Derdin istiğnâsına yansın da dermân ağlasın

Ey güzel gözlüm ne lâyıkdır bu çeşmân ağlasın

Hiç olur mı nâzenînim nâzenînân ağlasın

Nergis-i mahmûrıñı giryân iden kan ağlasın

Ağladan bir an seni âlemde her an ağlasın (Tok Yıldız 2017: 125).

Kaynakça


Adıyahşi, Zeynep (2017). Merzifonlu İbrâhîm Cûdî Dîvânı: İnceleme-Metin-Sözlük (43b-87b). Yüksek Lisan ‎Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.‎

Aşkun, Vehbi Cem (1937). Merzifon Şâirleri. Utku Basımevi: Merzifon.‎

Eldem, İsmail Hakkı (1311). Muasır Şairlerimiz. Birinci defter. Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı: ‎İstanbul.‎

Sevgi, Ahmet ve Özcan, Mustafa (2015). Prof. Ali Canip Yöntem'in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, ‎‎Muallim Cûdî Efendi. Konya: Tablet Kitabevi.‎

Tok Yıldız, Havva (2017). Merzifonlu İbrâhîm Cûdî Dîvânı: İnceleme-Metin-Sözlük (1b-43a). ‎Yüksek Lisan ‎Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Yöntem, Ali Canib (1943). Unutulmuş Şöhretlerden: Muallim Cûdî Efendi. Çınaraltı Mecmuası, Sayı no: 92 ‎s.12-15‎.

Atıf Bilgileri


Tok Yıldız, Havva. "DÎVÂN (MERZİFONLU İBRÂHÎM CÛDÎ)‎". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-merzifonlu-ibrahim-cudi. [Erişim Tarihi: 13 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
2 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
4 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
5 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
6 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
7 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
8 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle