XV. yüzyıl Çağatay şairlerinden Mevlânâ Lütfî’nin (d. 768/1366-67 - ö. 867/1462-63) eseri. Oldukça hacimli olan eserde 1 tevhid, 1 na‘t, 4 kaside, 361 gazel, 113 tuyuğ ve 57 müfred yer almaktadır.

Dîvân’daki kasidelerden biri Şahruh Mîrzâ, ikisi Baysungur Mîrzâ, diğeri de Baysungur Mîrzâ’nın oğlu Alaüddevle Mîrzâ için yazılmıştır. Şahruh Mîrzâ için yazılan kasidede Şahruh’un sahip olduğu vasıflar, yakalandığı ağır hastalık ve bu hastalığı atlatışı, eşi Gevher Şad Begüm’ün bu hastalıktan dolayı yaşadığı derin üzüntü ve Allah’a yakarışları, Şahruh’un evlatlarına olan sevgisi dile getirilmiştir. Baysungur Mîrzâ adına yazılan kasidelerden biri onun 1414 yılında Horasan’ın idaresini ele geçirmesi vesilesiyle kaleme alınmıştır. Diğer kaside ise esasen şehzadelere yönelik nasihatleri içermektedir. Alaüddevle adına olan kaside, Lütfî’nin Baysungur Mîrzâ’nın 1433 yılında ölümünden sonra yerine Alaüddevle’nin geçmesi dileğiyle kaleme alınmıştır (Aksu 2002: 13; Ganieva 2010: 7).

Şahruh Mîrzâ için yazılan kaside ile Baysungur Mîrzâ adına yazılan kasidelerden biri 29’ar beyitli, Alaüddevle için yazılan kaside 27, Baysungur’a yazılan diğer kaside ise 22 beyitlidir. Gazellerin beyit sayısı 5 ile 10 arasında değişmekte olup en fazla 7 beyitlik gazeller tercih edilmiştir. (Aksu 2002: 13-14). Şiirlerinde aruz veznini başarıyla kullanan Lütfî’nin Dîvânı’nda vezin hatası, kafiye ve redif aksaklıkları bulunmamaktadır. Özellikle tuyuğlarındaki cinaslar, şairin gerek şiir tekniğine gerekse Türk dilinin imkânlarına olan hâkimiyetinin önemli delili niteliğindedir (Karaağaç 1997: XVII).

Aruzun çeşitli kalıplarıyla kaleme alınmış gazel ve kasidelerde en çok remel bahrinin fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbı tercih edilmiştir (110 gazel, 3 kaside). Bunun dışında eserde gazel ve kasideler, mef‘ûlü mefâ‘îlü mefâ‘îlü fe‘ûlün (71 gazel, 1 kaside), mef‘ûlü fâ‘ilâtü mefâ‘îlü fâ‘ilün (54 gazel), mefâ‘ilün fe‘ilâtûn mefâ‘ilün fe‘ilün (fâ‘lün) (33 gazel, 1 kaside), mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün (12 gazel, 1 kaside), müstef‘ilün müstef‘ilün müstef‘ilün müstef ‘ilün (11 gazel), mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün (30 gazel), fe ‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûl (1 gazel), fe‘ilâtün (fâ‘ilâtün) fe‘ilâtün fe‘ilâtün fe‘ilün (fâ‘lün) (10 gazel), mef‘ûlü fâ‘ilâtün mef‘ûlü fâ‘ilâtün (4 gazel), mef‘ûlü mefâ‘îlün fe‘ûlün (11 gazel), mef‘ûlü mefâ‘îlün mef‘ûlü mefâ‘îlün (4 gazel), müfte‘ilün mefâ‘ilün müfte‘ilün mefâ‘ilün (4 gazel), fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün (4 gazel), müfte‘ilün müfte‘ilün fâ‘ilün (2 gazel), mütefâ‘ilün mütefâ‘ilün fe‘ûlün (1 gazel), müstef‘ilün fe‘ûlün müstef‘ilün fe‘ûlün (4 gazel) kalıplarıyla kaleme alınmıştır. Divan’daki tuyuğlar, bu türün vezin, kafiye ve nazım kurallarına bağlı olarak fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbıyla yazılmıştır. Müfredlerden bir kısmının iki mısrası da kendi aralarında kafiyeli iken bir kısmında kafiye mevcut değildir (Aksu 2002: 15-16).

Eserin yirmiden fazla yazma nüshası mevcuttur. Bu nüshalar içerik, dil özellikleri ve şiir sayıları bakımından birbirinden farklılıklar göstermektedir (Aksu 2002: 7; Eraslan 2003: 232). Lutfî Dîvânı üzerine ilk bilimsel çalışma İsmail Hikmet Ertaylan tarafından yapılmış, Ertaylan, eserin Bursa Kütüphanesindeki nüshasını tıpkıbasım olarak yayımlamıştır (1960). Günay Karaağaç Dîvân’ın Paris, Londra, Gotha, İstanbul Üniversite Kütüphanesi, Tahran ve Bursa nüshaları ile karşılaştırmalı olarak tenkitli metnini ortaya koyduğu bir doktora tezi hazırlamış, bu çalışma daha sonra yayımlanmıştır (1997). Cemal Aksu, eserin edebî yönden incelemesini yaptığı bir doktora tezi hazırlamıştır (2002). Özbekistan’da ise Suyima Ganieva, Dîvân’dan bazı şiirleri “Mevlana Lutfiy, Manzumeler” başlığı altında yayımlamıştır (2010).

Şairin biyografisi için bk. “Lütfî, Mevlânâ Lütfî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lutfi-mevlana-lutfi