DÎVÂN (İZZET)
şiirler
İzzet, İzzet Alî Paşa (d. ? - ö. 1147/1734)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İzzet mahlaslı Alî Paşa'nın şiirlerini içeren eseri. Dîvân'ın beş nüshasının  karşılaştırılmasıyla oluşturulan tenkitli basımında (Kutlar Oğuz 2017), 3'ü eksik 15 kaside, 4 kıta-i kebire, 29 tarih (20 kıta-i kebire, 4 kıta, 1 nazm, 4 beyit), 1 terci-i bend, 1 müseddes, 1 Farsça tesdis, 1 tahmis, 6 şarkı, 9'u eksik 148 gazel (2'si müstezad), 2'si eksik 9 Farsça gazel, 18 kıta (1'i takriz), 12 rubai, 63'ü lâle adları için yazılmış 84 matla, 1 Farsça matla, 6 müfred, 10 lugaz, 2 mesnevi vardır. Bu yayının sonunda,  İzzet Alî Paşa ile Nedîm'e ait Nigâr-nâme başlıklı ortak mektubun karşılaştırmalı metni de yer almaktadır (Kutlar Oğuz 2017: 300-307).

İzzet Alî Paşa Dîvânı'nda da şairin takipçisi olduğu Bâkî ve Nedîm'in Dîvân'ında olduğu gibi tevhid, münacat, na't gibi dinî içerikli şiirler yoktur. En uzunu 76 beyit olan kasideler içinde Sultan III. Ahmed için 2, Damad İbrahim Paşa için 4 kaside yazılmıştır. Kaside sunulan kişiler arasında dönemin devlet adamları Şehid Alî Paşa, Kapudan Mustafa Paşa, Kethuda Alî Paşa, Âtıf Efendi ve Evliyâ Mehemmed Bey'in isimleri sayılabilir. Kasidelerin özellikle fahriyelerinde XVIII. yüzyılda etkisi devam eden Nef'î tarzı söyleyişin hâkimiyeti dikkati çekmektedir. Eserde dönemin gözde çiçeği “lâle”nin redif olarak kullandığı bir kasidenin mevcudiyeti ve baharda lâlezarda düzenlenen çırağan şenliklerinden söz edilmesi “Lâle Devri”nin olumlu özelliklerinin şiirlere yansıması açısından önemlidir. Şairin kıtıa-i kebîreleri de muhteva bakımından kaside niteliğinde olup bunlarda Sultan III. Ahmed'in tuğrası, Kapudan Mustafa Paşa'nın kasrı ve Basra Valisi Abdurrahman Paşa övülmüştür. Eserin tarihler kısmında H.1125'ten (1713/14) başlayıp H.1146'da (1733/34) sona eren olaylar için farklı nazım şekilleriyle düşürülmüş tarihler mevcuttur. Nef'î'nin beytinin tazmini yoluyla oluşturulan terci-i bendle başlayan musammatlar kısmındaki şarkılar ise ise aşk konuludur. Ebyât kısmındaki beyitlerin dikkat çekici olanları ise o dönemde yetiştirilen ve özel adlar verilen lâleler için yazılanlardır.

İzzet Dîvânı'nın büyük kısmını ve merkezini gazeller oluşturmaktadır. İzzet, gazellerinde dinî konulara ilgi göstermemiş, tasavvufa âdet olduğu üzere arada değinmiş, zaman zaman asrın modasına uyarak hikmetli beyitler de yazmıştır. Ancak onun sanatçı kimliğini belirleyenler gazeller kendisinin “yeni vadi” olarak nitelediği Nedîm tarzında kaleme aldıklarıdır. Bunların çoğu da Nedîm'e nazire olarak yazılmıştır. Bu tarzdaki gazellerin en dikkat çeken yönü şairin maddi aşkı anlattığı cinsellik çağrışımlı beyitlerde bile bayağılığa düşmemesi, nüktedan olabilmesidir.  Paşa, şuhane gazellerinde son derece rahat, samimi, sevimli ve pervasızdır. Şair, hem gazellerinde hem de diğer şiirlerinde yeri geldikçe III. Ahmed döneminin olumlu yönlerini dile getirir. Ancak Lâle Devri'nin hazin sonunu yaşayan şairin Dîvân'ında buna değinmemesi, olaylarla ilgili bir tarih kıtası bile kaleme almaması dikkat çekicidir. Bunda muhtemelen bireysel özelliklerinin de etkisi vardır. 

Dîvân'ın yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerde tespit edilen nüsha sayısı 36'dır.  İzzet Alî Paşa Dîvânı üzerine yapılan iki yüksek lisans çalışması (Aypay 1986; Kutlar 1988) daha sonra yayımlanmıştır (Aypay 1998; Kutlar Oğuz 2019). 

Şairin biyografisi için bk. “İzzet, İzzet Alî Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-ali-pasa 

Eserden Örnekler


Gazel

Ân gerek dil-berde endâm olsa da mâni' degil

Çeşm ü ebrûsı siyeh-fâm olsa da mâni' degil


Ten-bürehne bir temâşâdır garaz ol dil-beri

Câme-hâb olmazsa hammâm olsa da mâni' degil


Bezme teşrîfinle revnak ver çü mâh-ı çâr-deh

Subh-dem olmazsa ahşam olsa da mâni' degil


Bâde nûş etmek ne âlemdir sifâl-i köhneden

Bezm-i meyde sâkiyâ câm olsa da mâni' degil


Rûze-dâr-ı aşkına va'd et hemân bûs-ı lebin

Mühlet-i incâzı bayram olsa da mâni' degil


Ben o kâfir-beççenin oldum esîr-i kâküli

Düşmen-i âyîn-i İslâm olsa da mâni' degil


Kâkül-i ham-der-hamınla zîb ü fer ver rûyuna

Âşık-ı üftâdeye dâm olsa da mâni' degil


Âşıkın maksûdı sarmakdır seni bâzûsına

Vasldan me'yûs u nâ-kâm olsa da mâni' degil


Bezm-i işretdir a kâfir söyle sen durma hemân

Lutf ile olmazsa düşnâm olsa da mâni' degil


Nev-zemîn-i tâzede eyle Nedîme pey-revî

İzzetâ şi'rin biraz hâm olsa da mâni' degil  (Kutlar Oğuz 2019: 202-203).


Gazel

Tecessüm eylemiş mevc-i letâfet rûy-ı yâr olmuş

Tekevvün etmiş andan gül gibi bir reng izâr olmuş


Bükülmüş destgâh-ı hâle içre penbe-i meh-tâb

Kumâş-ı nev-metâ'-ı hüsn-i yâre pûd u târ olmuş


Hulâsa ahz olunmuş neş'e-i pür-zûr-ı sahbâdan

O ser-mest-i sabûh-ı nâza çeşm-i pür-humâr olmuş


Kumâş-ı berg-i şeb-bû ile târ-ı sünbül-i hoş-bû

Olup âmîhte birbirine zülf-i nigâr olmuş


Beyâz-ı subh-ı mahşerle sevâd-ı şâm-ı hasret hep

Birikmiş bir yere uşşâka çeşm-i intizâr olmuş


Meger inbîkdan taktîr olunmuş katre-i sîm-âb

Sana ey sîm-ten gelmiş sürîn-i bî-karâr olmuş


Senin nev-bâve-i nahl-i hayâlindir bu nazm İzzet

Anınçün hûb düşmüş hak bu kim şîrîn-güvâr olmuş (Kutlar Oğuz 2019: 193-194).



Kaynakça


Aypay, İrfan (1986). İzzet Ali Paşa, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı ile Nigârnâmesinin Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Aypay, A. İrfan (1998). Lâle Devri Şairi İzzet Ali Paşa Hayatı-Eserleri-Edebî Kişiliği - Divan: Tenkitli Metin - Nigâr-nâme: Tenkitli Metin. İstanbul.

Kutlar, Fatma Sabiha (1988). XVIII. Yüzyıldan Bir Şair: İzzet Ali Paşa, Metin ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Kutlar Fatma Sabiha (1998). "İzzet Ali Paşa Divanı'nda Lâle ve İstanbul Lâlesi İsimleriyle İlgili Bir Dizin Denemesi". Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi. 250-270.

Kutlar, Fatma Sabiha (1998). "İzzet Ali Paşa'nın Şiirlerinde Aşk". Journal of Turkish Studies: Türklük Bilgisi Araştırmaları, Hasibe Mazıoğlu Armağanı II, (22): 141-148.

Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha (2019). Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-Nâme (Tezkire-i Nigâriyye). KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-254685/divan-i-izzet-ve-nigar-name.html [Erişim tarihi: 30.10.2021]

Yöntem, Ali Canip (1996). "İzzet Ali Paşa". Prof. Dr. Ali Canip Yöntem'in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. (hzl. A Sevgi ve M. Özcan). İstanbul: Sözler Yay. 249-258.

Atıf Bilgileri


Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha. "DÎVÂN (İZZET)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-izzet-tees-367. [Erişim Tarihi: 08 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 NİGÂR-NÂME (İZZET ALÎ PAŞA - NEDÎM) İzzet Alî Paşa Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
2 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
3 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
4 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
9 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
10 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
11 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle