DÎVÂN-I ŞEYHÎ (ŞEYHÎ)
şiirler
Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi (d. 1749-1750/1163 - ö. 1819-1820/1235)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mollazade Şeyh Süleyman Şeyhî Efendi’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Süleyman Şeyhi’nin Bahrü’l Velâye’de yaptığı açıklamalardan Hicrî 1200-1210 yılları arasında ve Hicri 1210-1220 tarihleri arasında tertip ettiği iki ayrı Divan’ı olduğu anlaşılmaktadır (Yılmaz 1989: 195). Bu ikinci Divan manzum bir Işk-name’yi de içermektedir (Süleyman Şeyhî’den akt. Öksüz 2010: 40). Ancak eserin tenkitli metnini hazırlayan Mustafa Kundakcı'ya (2003: 56) göre bu bilgi yanlış olup müellifin yalnızca bir Divan’ı bulunmaktadır. Çünkü Millet Ktp. Nüshası ile kaybolduğu düşünülen İstanbul Üniv. Kütüphanesi’ndeki nüsha ayrı divanlar olarak algılanmıştır. İstanbul Ünv. Kütüphanesi’ndeki nüshasının sonuna eklenmiş olduğu düşünülen “Işknâme” adlı manzum eser de bu nüsha ile birlikte kaybolmuştur.

Eser 29 beyitlik bir mesnevî ile başlar. Devamında iki kasîde, iki terkîb-i bend, Rûhî-i Bağdâdî’nin dört gazeline tahmis vardır. İkinci kısımda alfabetik sırayla 121 gazel, 29 kıta ve 27 (müfret) beyit bulunur (Yılmaz 1989: 196).

Eserde Hz. Peygamber’e na’t ile şairin şeyhi Şâmî-zade Mustafa Ef. ve kardeşi Çelebi İbrahim için yazdığı kasideler yer alır. Devamında tasavvufi duygu ve düşüncelerine yer veren şair ilâhî aşkı arifane bir şekilde dile getirmiştir. Genel anlamda vuslat, gurbet, hicran, firak, fena, muhabbet gibi unsurları işleyen şairin; şeyhe intisabın önemi, tarikata intisap edenlere tavsiyeler gibi belli konuları ele aldığı gazelleri de vardır. Ayrıca şair, Nakşibendî olduğunu belirttiği ve tarikat silsilesini methettiği gazeller de yazmıştır. Divan’ında ayet ve hadislerden de faydalanmıştır. Eserin dili ne çok sade ne çok ağdalıdır. Eserde halk dilindeki deyimlere de sıklıkla yer vermiştir (Yılmaz 1989: 161-170). Eserde nazım şekillerinin üzerinde yapılan değişiklikler dikkati çekmektedir. Kafiye ve rediflerin çoğunlukla Türkçe kelimelerden seçildiği görülür. Genellikle tam kafiyeye başvuran şair aruzu kullanmada başarısızdır (Kundakçı 2003: 32). Vezin hatalarının yanında eserde Farsça tamlamaların hareke yerine harfle bağlanması ve imla bozuklukları gibi kusurlar göze çarpmaktadır (Yılmaz 1989: 196).

Eserin yedi nüshası bulunmaktadır. Süleymaniye Ktp. Celal Ökten No. 573’de yer alan nüsha Seyyid Ahmed Rüşdî tarafından yazılmış 1291/1874-1875 yılında tab’ olmuştur (Doğan 2008: 6). Diğer nüshalar şunlardır: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, No 767, vr.54; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, No.758,vr.52; İstanbul Üniversitesi Ktp., Türkçe Yazmalar Bl., No.1784, vr. 71; New-Jersey Amerika Birleşik Devletleri, Princeton Ü. Türkçe Yazmaları, No: New Series Ottoman Turkısh Texts 1648/2, İstinsah tarihi 1266/1849; İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı Bl., No:1249, 64.s; Millet Ktp. Ali Emiri Efendi Manzum Eserler, No 239, vr. 39 (Yıldırım 2016: 84)

Eser hakkında ilk çalışma Yılmaz (1989)’a aittir. Kundakcı (2003) tarafından yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. Daha sonra Kundakcı (2019) tarafından eserin nüshalarının karşılaştırıldığı ve eserin tenkitli metninin yer aldığı bir çalışma daha yapılmıştır. Birol Yıldırım (2016) eserin Risâle-i Hakâik-i Aşk'la aynı mecmua içinde bulunan nüshasını Amerika Birleşik Devletleri, Princeton Üniversitesi Türkçe Yazmalar bölümünden ülkemize getirterek incelemiş ve doktora tezi hazırlamıştır. Yine Yıldırım (2019) tarafından şairin hayatı sanatı eserleri ve tasavvufi düşüncelerinin de yer aldığı etraflı bir çalışma meydana getirilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-mollazade-seyh-suleyman-seyhi

Eserden Örnekler


Gönül olsun ta’allukdan mu’arrâ Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab!

Bizi bizliğimizden kıl müberrâ Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab!

Yüce dergâhına kıldım temenni Umarım fazl u lutfundan teselli

Gönül bi-reng olup bulsun tecelli Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab!

İlâhî! Ben fakir-i derd-mendi Gubâr-ı pây-i pîr-i Nakşıbendi

Gider bu mücriminden çâr bendi Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab!

Esîr-i sahn-ı evhâm u cefâyuz Tabâyıՙ merkezinde bî-safâyuz

Selâmet hazretinden mültecâyuz Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab!

Dilim bahr-i hüviyyetden çeker “hû” Gönül, Şeyhî taleb-kârı gül-i bû

Visâlin nideyim, eyler cân arzu Cemâlinle müşerref eyle yâ Rab! (Yılmaz, 1989: 162-163).


Hüsnünün gâyeti yok, ՙışkıma gayet ne gezer

Sende insaf yogise, bende ferâgat ne gezer

Benzemez gayrilere rütbe-i sabrım ammâ

Bu kadar cevre tahammül ile tâkat ne gezer

Beni, ölsün diyu el hançere urmak ne gezer

Hasta-i hecrine ՙalemde ifâkat ne gezer

Pîr-i meydir ulumuz, andan el aldık ՙışka

Hâce-i dehre meğer bizde ՙinâyet ne gezer

Gayriler gibi, mecaz ehli kıyâs etme bizi

ՙÂşık-ı sâdıkı(nı)z bizde ihânet ne gezer

(Bende-i) rû-siyehin bakma yüzi karasına

Böyle hayret-zed(e)de zühd ile tâՙat ne gezer (Yılmaz, 1989:175)

Kaynakça


Doğan, Gönül (2008). Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Nikâtü’l Hikem İsimli Eseri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Kundakçı, Mustafa (2003). Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Kundakçı, Mustafa (2019). Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Divanı’nın Tenkitli Metni. Kesit Yayınları.

Öksüz, Hadice tül Kübra (2010). Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Mektûbât-I Erbaîn, Terkîbât-I Erbaîn Ve Te’vîlât-I Erbâin İsimli Eserleri (İnceleme Ve Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Yıldırım, Birol (2016). Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi Hayatı Sanatı ve Tasavvufi Görüşleri. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Yıldırım, Birol (2019). Kesret Çarşısında Bir Hikmet Dükkanı Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Hayatı Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. Büyüyenay Yayınları.

Yılmaz, Ali (1989). Köstendilli Süleymân Şeyhî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Atıf Bilgileri


ÖZCAN, LATİFE. "DÎVÂN-I ŞEYHÎ (ŞEYHÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-seyhi-seyhi. [Erişim Tarihi: 03 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEME’ÂT-I NAKŞİBENDİYYE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Diğer Şule Kandemir
Görüntüle
2 ZÜBDETÜ NEFEHÂTİ'L-ÜNS (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
3 ŞERH-İ KELÂM-I KİBÂR (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Muhammed İkbal EKİNCİ
Görüntüle
4 MİR'ÂTÜ'L-MUVAHHİDÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
5 MEKTÛBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
6 TERKÎBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
7 TE'VÎLÂT-I HADÎS-İ ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 KÛTÜ'L-UŞŞÂK (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
9 MEDÂR-I SÂLİKÂN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 ETVÂR-I HÂCEGÂN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Diğer Şule Kandemir
Görüntüle
11 NİKÂTÜ'L-HİKEM (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
12 KİTÂB-I TÂLİ'A FÎ ESRÂRİ'L-İLÂHİYYETİ'S-SERMEDİYYE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Kevser Ay
Görüntüle
13 ŞERH-İ KELÂMİ'L-VÂSITÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT
Görüntüle
14 ŞERH-İ KELİMÂT-I BEDREDDÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT
Görüntüle
15 ŞERH-İ KELÂM-I CA'FER-İ SÂDIK (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Muhammed İkbal EKİNCİ
Görüntüle
16 ŞEMÂ'İL-İ ŞERÎF TERCÜMESİ Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed Doç. Dr. Erdem Can Öztürk
Görüntüle
17 MAKTEL-İ HÜSEYN / KİTÂB-I KERBELÂ (BEKÂYÎ) Bekâyî, Darendeli Bekâyî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
18 KISSA-İ ERVE Bilâl Efendi, Oflu Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu
Görüntüle
19 DÎVÂN (CEMÂLÎ-İ UŞŞÂKÎ) CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
20 DÎVÂN (HÂMİD) Hâmid, Enderûnlu Mehmed Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle
21 DÎVÂN (HİLMÎ) Hilmî, Yusûf-zâde Abdullâh Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
22 EL-KASRU'L-METÎN Fİ TERCEMETİ BUSTÂNİ'L-ÂRİFÎN İshâk, Ebûishâk-zâde İshâk Efendi Dr. Necmettin Azak
Görüntüle
23 DÎVÂN (İZZÎ) İZZÎ, Eşref-zâde İzzeddîn Ahmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
24 DÎVÂN (MÜSELLEM) Müsellem, Ebulvefâ Şeyh Ahmed Müsellem Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
25 İNSÂN-NÂME Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle