- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ma'nevî, Mustafâ - Madde Yazarı: Doç. Dr. KENAN MERMER
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:10/12/2021
DÎVÂN-I MA'NEVÎ (MA'NEVÎ)
şiirlerMa'nevî, Mustafâ (d. 1000'lerin ortası?/1600'lerin ortası - ö. 1114/1702)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Halvetiyye tarikatının Karabaşiyye kolunun banisi Karabaş-ı Velî’nin oğlu Şeyh Mustafa Ma‘nevî tarafından kaleme alınan şiirler. Dîvân-ı Ma‘nevî’de ikisi Arapça olmak üzere 66 adet manzûme vardır.
Dîvân’ın büyük bir bölümü gazellerden oluşmaktadır. Şair şiirlerinde en çok remel bahrinin “fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün” kalıbını kullanmıştır. Yirmi ayet ve ikisi kudsî olmak üzere beş hadîs iktibâs eden Ma‘nevî, bunlara şiirlerinde mütekerriren yer vermiştir. Şiirlerinde redif kullanmayı seven Ma‘nevî’nin 33 adet şiiri müreddeftir. Dîvân-ı Ma‘nevî’de sîmîn-bedenli, serv-i reftârı ve cellâd bakışıyla âlemi hallaç pamuğuna döndüren bir ahu gözlüye, ciğerleri dağlayan, insanı ıstıraplara gark eden bir tatlı dilliye rastlanmaz. O aşamalı, yani mecazi aşktan hakiki aşka doğru giden bir yoldan dem vurmaz; direkt olarak ilahi aşka ve ma‘şûk-ı hakîkîye odaklanır. Babasının genetik ve sosyolojik mirası, kendisinin Aksaray’da bir tekkenin şeyhi ve Eminönü Yeni Câmiinde vaiz olması, bahsi geçen yolun tercihinde etkili olmuştur. Divân’ında bazı vezin aksaklıkları görülse de, şeyhin bunlarla pek meselesi yoktur; gâyeyi önceler. Eserde Halvetîlik, özelde Karabaşîlik vurgusu çok baskın değilse de, müstakil olarak Şeyh Şabân-ı Velî’ye yazılmış bir gazeli vardır. 17. yüzyılın siyasal ve ekonomik buhranın izlerini şiirlerinde takip etmek, devri bu yolla okumak pek mümkün olmasa da, Mustafa Ma‘nevî bir şeylerin artık yolunda olmadığının elbette farkındadır. Tam da bu sebepten olsa gerek, okuyucuya didaktik bir havayı teneffüs ettirir. Tevhîd merkezinden asla ayrılmayarak deyim yerindeyse kendi sohbetlerini, vaazlarını terennüm ettirebildiği bir şiir dilini tercih etmiştir. Bir manada o, “Hikmetler” geleneğine bağlıdır. Diğer önemli bir husus da, eser boyunca Hz. Peygamber aşkının baskın bir tema olarak öne çıkmasıdır. Eser Kenan Mermer tarafından yayınlanmıştır (2010).
Şairin biyografisi için bk. "Ma'nevî, Mustafa Ma'nevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/manevi-mustafa-manevi
Eserden Örnekler
Bir ʿazîz-i devlet i‘tirâz idüp itdi su’âl
Gayret oldukça niçün itdün bu halveti (?)
Görmişüzdür biz meşâyih cümle-i ehl-i visâl
Gâh ider
Bunı kimse itmemişdür gel hemân eyle bize
Hoş beyân it eytdi mi hîç bunı ehl-i sünneti
Dinle ey ekmel kelâmı budur ol âyât-ı Hak
Hak Te‘âlâ sana efzûn ide ‘ömr-i devleti
Tûl-i ʿömr ile mu‘ammer eyleye ol Zât-ı Hak
Hatm ide îmân ile kıla müyesser cenneti
Bin yıl ‘ömrüm olsa v’allâhü’l-‘azîm nakl idemem
Nicedir halvet içinde ehl-i ‘aşkın lezzeti
Bunı Necmeddîn-i Kübrâ yazdı tahkîk eyledi
Halvete niyyet ide bir kimse ‘ömr-i müddeti
Şeyh-i Ekber Hazret-i ‘Ankâ da tasrîh eyledi
Halvetinden çıkmasun erbâb-ı Hakk’ın hırfeti
Yûsuf-ı Mısr’ı bulanlar beytü’l-ahzânda bulur
Mısr’a sultân oldı her kim bunda çeker devleti
Kesret içre vahdeti bulmak dahı evlâdurur
Der isen dinle begim bunda kelâmî kudreti
Kesretin ma‘nâsı ef‘âl-i sıfâtdır ey ‘azîz
Kesreti hîç görmeyüp bil göre ‘ayn u vahdeti
Bil ki kesretden murâd ef‘âl-i âsârdır fakat
Ola meşhûdı Hüva’llâh vire kalbe safveti
Yohsa kesret ihtilât itmek degildir halk-ıla
Enbiyâ vü evliyâ kesretde buldı vahdeti
Hem dahı neşr-i mehâsin sâhibi tasrîh idüp
Halvetinde buldılar (hem)
Ey efendim “fakr u fahrî”dir o ‘izzetden murâd
Fahr u zilletdir begim erbâb-ı Hakk’ın devleti
(…)
Ma‘nevîyâ “semme vechu’llâh”a vâkıfsan eger
‘Ömrün oldukça ide gör böyle ‘ayş u ‘işreti (Mermer 2010: 142-143)
Kaynakça
Âsım Beyzâde Mehmed Sirâceddîn (1325/1907). Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. İstanbul: Matbaa-i Kütüphâne-i Cihân.
Bursalı Mehmed Tahir (2003). Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzi Akyürek “Miftâhu’l- Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. İstanbul: Bizim Büro Basımevi.
Hasan Efendizâde Senâyî. Menâkıb-nâme-i Hazret-i Şeyh Nasûhî. Fatih-Millet Kütüphanesi, Şer‘iyye Bölümü 1104/1.
Hüseyin Vassâf. Sefîne- Evliyâ-i Ebrâr fî-şerh-i Esmâr-ı Esrâr I-V. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü 2305-2309.
Mehmed Süreyyâ (1959). Sicilli-i ‘Osmânî. C. I-VI. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Mirza-zâde Sâlim Mehmed Emin. Tezkire. Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Bölümü 317.
Mermer, Kenan (2010). Karabâş-ı Velî Oğlu Şeyh Mustafa Ma‘nevî’nin Hayatı ve Divânı. Bursa: Emin Yay.
Mermer, Kenan (2010). “17. Yüzyılın Genel Siyasî ve Edebî Manzarasında Bir Şeyh, Vaiz ve Şair Olarak Mustafa Ma‘nevî”. Hitit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 9 (18):185-198.
Mustafa Ma‘nevî. Cevâhiru’l-‘Akâid. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü1393.
Mustafa Safâyî. Tezkire (Tezkiretü’ş-Şu‘arâ). Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü 2549.
Özcan, Abdülkadir (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fudalâ.” C. 3. İstanbul: Çağrı Yay.
Özcan, Abdülkadir (1995). Defterdâr Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekâyi‘ât. Ankara: TTK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu |
Görüntüle | ||
2 | GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) | Behcetî Hüseyin Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
6 | FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Fasîh Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
7 | BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
8 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
9 | MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) | Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi | Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN |
Görüntüle |