DÎVÂN-I MA'NEVÎ (MA'NEVÎ)
şiirler
Ma'nevî, Mustafâ (d. 1000'lerin ortası?/1600'lerin ortası - ö. 1114/1702)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Halvetiyye tarikatının Karabaşiyye kolunun banisi Karabaş-ı Velî’nin oğlu Şeyh Mustafa Ma‘nevî tarafından kaleme alınan şiirler. Dîvân-ı Ma‘nevî’de ikisi Arapça olmak üzere 66 adet manzûme vardır.

Dîvân’ın büyük bir bölümü gazellerden oluşmaktadır. Şair şiirlerinde en çok remel bahrinin “fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün” kalıbını kullanmıştır. Yirmi ayet ve ikisi kudsî olmak üzere beş hadîs iktibâs eden Ma‘nevî, bunlara şiirlerinde mütekerriren yer vermiştir. Şiirlerinde redif kullanmayı seven Ma‘nevî’nin 33 adet şiiri müreddeftir. Dîvân-ı Ma‘nevî’de sîmîn-bedenli, serv-i reftârı ve cellâd bakışıyla âlemi hallaç pamuğuna döndüren bir ahu gözlüye, ciğerleri dağlayan, insanı ıstıraplara gark eden bir tatlı dilliye rastlanmaz. O aşamalı, yani mecazi aşktan hakiki aşka doğru giden bir yoldan dem vurmaz; direkt olarak ilahi aşka ve ma‘şûk-ı hakîkîye odaklanır. Babasının genetik ve sosyolojik mirası, kendisinin Aksaray’da bir tekkenin şeyhi ve Eminönü Yeni Câmiinde vaiz olması, bahsi geçen yolun tercihinde etkili olmuştur. Divân’ında bazı vezin aksaklıkları görülse de, şeyhin bunlarla pek meselesi yoktur; gâyeyi önceler. Eserde Halvetîlik, özelde Karabaşîlik vurgusu çok baskın değilse de, müstakil olarak Şeyh Şabân-ı Velî’ye yazılmış bir gazeli vardır. 17. yüzyılın siyasal ve ekonomik buhranın izlerini şiirlerinde takip etmek, devri bu yolla okumak pek mümkün olmasa da, Mustafa Ma‘nevî bir şeylerin artık yolunda olmadığının elbette farkındadır. Tam da bu sebepten olsa gerek, okuyucuya didaktik bir havayı teneffüs ettirir. Tevhîd merkezinden asla ayrılmayarak deyim yerindeyse kendi sohbetlerini, vaazlarını terennüm ettirebildiği bir şiir dilini tercih etmiştir. Bir manada o, “Hikmetler” geleneğine bağlıdır. Diğer önemli bir husus da, eser boyunca Hz. Peygamber aşkının baskın bir tema olarak öne çıkmasıdır.  Eser Kenan Mermer tarafından yayınlanmıştır (2010).

Şairin  biyografisi için bk. "Ma'nevî, Mustafa Ma'nevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/manevi-mustafa-manevi

Eserden Örnekler


Bir ʿazîz-i devlet i‘tirâz idüp itdi su’âl

Gayret oldukça niçün itdün bu halveti (?)


Görmişüzdür biz meşâyih cümle-i ehl-i visâl

Gâh ider Halvetî gâhî iderler Celvetî


Bunı kimse itmemişdür gel hemân eyle bize

Hoş beyân it eytdi mi hîç bunı ehl-i sünneti


Dinle ey ekmel kelâmı budur ol âyât-ı Hak

Hak Te‘âlâ sana efzûn ide ‘ömr-i devleti


Tûl-i ʿömr ile mu‘ammer eyleye ol Zât-ı Hak

Hatm ide îmân ile kıla müyesser cenneti


Bin yıl ‘ömrüm olsa v’allâhü’l-‘azîm nakl idemem

Nicedir halvet içinde ehl-i ‘aşkın lezzeti


Bunı Necmeddîn-i Kübrâ yazdı tahkîk eyledi

Halvete niyyet ide bir kimse ‘ömr-i müddeti


Şeyh-i Ekber Hazret-i ‘Ankâ da tasrîh eyledi

Halvetinden çıkmasun erbâb-ı Hakk’ın hırfeti


Yûsuf-ı Mısr’ı bulanlar beytü’l-ahzânda bulur

Mısr’a sultân oldı her kim bunda çeker devleti


Kesret içre vahdeti bulmak dahı evlâdurur

Der isen dinle begim bunda kelâmî kudreti


Kesretin ma‘nâsı ef‘âl-i sıfâtdır ey ‘azîz

Kesreti hîç görmeyüp bil göre ‘ayn u vahdeti


Bil ki kesretden murâd ef‘âl-i âsârdır fakat

Ola meşhûdı Hüva’llâh vire kalbe safveti


Yohsa kesret ihtilât itmek degildir halk-ıla

Enbiyâ vü evliyâ kesretde buldı vahdeti


Hem dahı neşr-i mehâsin sâhibi tasrîh idüp

Halvetinde buldılar (hem) cümle bunlar ‘izzeti


Ey efendim “fakr u fahrî”dir o ‘izzetden murâd

Fahr u zilletdir begim erbâb-ı Hakk’ın devleti

(…)

Ma‘nevîyâ “semme vechu’llâh”a vâkıfsan eger

‘Ömrün oldukça ide gör böyle ‘ayş u ‘işreti (Mermer 2010: 142-143)


Kaynakça


Âsım Beyzâde Mehmed Sirâceddîn (1325/1907). Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. İstanbul: Matbaa-i Kütüphâne-i Cihân.

Bursalı Mehmed Tahir (2003). Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzi Akyürek “Miftâhu’l- Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. İstanbul: Bizim Büro Basımevi.

Hasan Efendizâde Senâyî. Menâkıb-nâme-i Hazret-i Şeyh Nasûhî. Fatih-Millet Kütüphanesi, Şer‘iyye Bölümü 1104/1.

Hüseyin Vassâf. Sefîne- Evliyâ-i Ebrâr fî-şerh-i Esmâr-ı Esrâr I-V. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü 2305-2309.

Mehmed Süreyyâ (1959). Sicilli-i ‘Osmânî. C. I-VI. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Mirza-zâde Sâlim Mehmed Emin. Tezkire. Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Bölümü 317.

Mermer, Kenan (2010). Karabâş-ı Velî Oğlu Şeyh Mustafa Ma‘nevî’nin Hayatı ve Divânı. Bursa: Emin Yay.

Mermer, Kenan (2010). “17. Yüzyılın Genel Siyasî ve Edebî Manzarasında Bir Şeyh, Vaiz ve Şair Olarak Mustafa Ma‘nevî”. Hitit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 9 (18):185-198.

Mustafa Ma‘nevî. Cevâhiru’l-‘Akâid. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü1393.

Mustafa Safâyî. Tezkire (Tezkiretü’ş-Şu‘arâ). Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü 2549.

Özcan, Abdülkadir (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fudalâ.”  C. 3. İstanbul: Çağrı Yay.

Özcan, Abdülkadir (1995). Defterdâr Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekâyi‘ât. Ankara: TTK Yay.

Atıf Bilgileri


MERMER, KENAN. "DÎVÂN-I MA'NEVÎ (MA'NEVÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-ma-nevi-ma-nevi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu
Görüntüle
2 GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
3 DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
4 DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) Behcetî Hüseyin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
6 FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Fasîh Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
7 BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
8 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
9 MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
10 DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle