- Yazar Biyografisi (TEİS)
Misâlî, Gül Baba, Cafer - Madde Yazarı: Dr. Necmiye Özbek Arslan
- Eser Yazılış Tarihi:966/ 1558
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:30/06/2021
DİVÂN-I GÜL BABA (MİSÂLÎ)
şiirlerMisâlî, Gül Baba, Cafer (d. ?/? - ö. 1541/948)
ISBN: 978-9944-237-87-1
“Misâlî” mahlasını kullanmakla birlikte “Gül Baba” ve “Gül Dede” lakaplarıyla da meşhur olan şairin şiirlerini ihtiva eden eseridir. Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamış olan ve Kanuni döneminde şehit olan şairin dînî-tasavvufî mahiyete sahip eserlerinin yanında en önemli eseri Hurûfî felsefesini de ön plana çıkardığı Dîvân’ıdır.
Eserde 11 adet kaside, 2 adet tercî-bend, 1 adet müsebba, 1 adet müseddes, 6 adet muhammes, 16 adet murabba, 598 adet gazel, 3 adet müstezad, 9 adet nazm ve 125 adet tuyuğ bulunmaktadır. Eser üzerine Mehmet Dede (2001) ve Deva Güneş (2011) tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır. Divân'daki tuyuğların Hurûfilik bağlamında incelemesi üzerine de Esra Aka tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır (2019).
Naci Kum, Dîvân’daki 9 gazeli yayımlayarak Gül Baba’nın Hurûfî bir şair olduğuna işaret etmiştir (Kaçalin 1996:223). Dîvân’ın kasideler bölümü tevhid ile başlamıştır. Klasik bir dîvândaki tevhid kasidesinde Allah’ın birliği, sıfatları, zatı konusu övülürken Gül Baba daha çok Fazlullah’ı konu etmiştir. Özellikle onun bir inanç sistemi olarak yaymaya çalıştığı Hurûfiliğe övgü söz konusu edilmiştir. Dîvân kasideler ile başlamış, gazeliyyat ve musammatlar ile devam etmiştir. Gül Baba’nın şairliğinin odak noktasını gazelleri oluşturur. Aşk, sevgili, ayrılık, talihin kötü gitmesi gibi klasik gazel konularının yanında vahdet-i vücûd düşüncesi eksenindeki yer alan Hurûfilik inancı Dîvân’da en çok gazeliyyat bölümünde işlenmiştir. Bu şiirlerde şairlik kudretini gösteren lirik söyleyişleri görmek mümkündür. Eserin son bölümünü “tuyuğ” bölümü oluşturmuştur. Tuyuğların bitiminde “Mahşerî” isimli bir kişi tarafından murabba yazılmış ve bu murabbanın sonunda bir tarih kıtası bulunmaktadır.
Gül Baba’nın tasavvufî bir çizgide kaleme almış olduğu Dîvân’ında (Gündüzöz, Dağlar 2020:372) Eski Anadolu Türkçesinin dil ve imla özelikleri ağırlık basmaktadır. Bunun dışında Misâlî’nin Arapça ve Farsça'ya kısmen hâkim oluşu, şiir dilini de etkilemiştir. Bu sayede onun Arapça ve Farsça sözcükleri, isim ve sıfatları rahatlıkla kullandığı görülmektedir. Özellikle inancı doğrultusunda Hurûfîliğin anlatıldığı beyitlerde anlamı zorlaştırmıştır. Aşk, güzel ve güzellik, kader gibi konuların işlendiği beyitlerde Türkçe kelime daha fazla kullanılmıştır.
Hurûfilik felsefesinin temelini oluşturan harfler Gül Baba Dîvân’ında da kendisine yer bulmuştur. Dîvân’ın muhtevasının en önemli kısmını harfler oluşturmuştur denilebilir. Her şeyin harflerle vücut bulduğu anlatılmış , var olan her şeyin başının ve sonunun harf olduğu gerçeği üzerinde durulmuştur. Bu düzende Gül Baba Hurûfilik inancının öğretileri ve ıstılahatı dışında ilahî aşk, Hz. Muhammed, peygamberler, 4 halife, ehl-i beyt, ahiret, kader, insan-ı kâmil, insanın Allah’ın yeryüzündeki halife oluşuna inanç, beşerî aşk, tabiat gibi pek çok konuyu işlemiştir.
Şairin biyografisi için bk. “Misâli, Gül Baba, Cafer”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/misali-gul-baba-cafer
Eserden Örnekler
Gazel
Rû-yı Yezdânı taleb kıl sûretinde dilberin
Kim yüzi mir'at-ı Hakdır ol ruh mehpeykerin
Cân göziyle Ka'be-i veche nazar kıl hâciyâ
Görmek istersen cemâlin anda Fazl-ı ekberin
Cevher ü dürr ü sadef bî-kadr ü kıymet oldı çün
Zâhir oldı leblerin la'li leâlî dişlerin
Kâmet ü reftârına öykündüğiçün ey perî
Yire geçdi ayagı serv-i revân u 'ar'arın
Nâde-i Çîn ü Horâsân mahv olursa tan mıdır
Devha saldı 'âleme çün ca'd-ı zülf-i anberin
Nev-bahâr oldı bezendi her taraf misl-i cinân
Sâkiyâ sun câmı kim irdi zemânı sâgarın
Çün habîbim şol mu'anber zülfi çevgân eylemiş
Ey Misâlî aşk meydanında top eyle serin (Dede 2001: 253)
Tuyuğ
Ey cemâlün sûret-i fî lâm u zâd
K’anı idrâk itmeyendür Kavm-i Âd
Gösterenler râh-ı Hakda ictihâd
Âkıbet dîdâre irdi oldı şâd (Aka 2019: 128)
Murabba’
Bir kadd-i bâlâya virdüm gönlümi
Zülf-i ‘anber-sâya virdüm gönlümi
Gör ki ne sevdâya virdüm gönlümi
Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi
Kirpigi nâvek velî kaşı kemân
Seher içinde her biri bir dil-sitân
Kanumı içdi leb-i la’li revân
Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi
Allâh Allâh hey ne zîbâ sun’-ı zât
Görmedi misl-i nâzîrün kâ’inât
Hatları Hızr u lebi âb-ı hayât
Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi
Sünbülin yüzde perîşân eylemiş
Küfr ile yağmayı îmân eylemiş
Goncenün bağın lebi an eylemiş
Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi
Ol kamer irdi çün on dört yaşına
‘Aşkı âteş urdum bagrum başına
Sayd olur ‘âlem göziyle kaşına
Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi (Güneş 2011: 119, 120)
Kaynakça
Aka, Esra (2019). 16. Yüzyıl Şairi Misâlî’nin Tuyuğlarının Hurûfilik Bağlamında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
Dede, Mehmet (2001). Divân-ı Gül Baba ve Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Erdem, Tahir (1935). "Gül Baba". Isparta Halkevi Dergisi. C. 2. Isparta. 268-271.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1973). Hurûfî Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Gündüzöz , G. Dağlar, H. (2020). "Divan-ı Gül Baba’da Hurûfîlik Bağlamında Vahdet-i Vücûd Nazariyesi". İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 54 (Aralık 2020/2), 355-378.
Güneş, Deva (2011). Misâlî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
Kaçalin, Mustafa Sinan (1996). "Gülbaba". İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 227-228.
Köprülü, Orhan F. (1978). "Gül-Baba". İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: MEB Yay. 832-834.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | FEYZ-NÂME (MİSÂLÎ) | Misâlî, Gül Baba, Cafer | Dr. Öğr. Üyesi deva Özder |
Görüntüle | ||
2 | RİSÂLE-İ BESMELE (MİSÂLÎ) | Misâlî, Gül Baba, Cafer | Dr. Öğr. Üyesi deva Özder |
Görüntüle | ||
3 | MİFTAHU'L-GAYB (MİSÂLÎ) | Misâlî, Gül Baba, Cafer | Dr. Öğr. Üyesi deva Özder |
Görüntüle | ||
4 | RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) | İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi | Dr. Nuriye İnci |
Görüntüle | ||
5 | ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) | Mü'min | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
6 | MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) | Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) | Doç. Dr. Nuran ÇETİN |
Görüntüle | ||
7 | TARİKATNÂME (SÜNBÜL) | Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
8 | ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK |
Görüntüle | ||
9 | ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Öğretmen Cemile Sağır |
Görüntüle | ||
10 | NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) | Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
11 | MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) | Yahyâ Bin Bahşî | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
12 | MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
13 | TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle |