DİVÂN-I GÜL BABA (MİSÂLÎ)
şiirler
Misâlî, Gül Baba, Cafer (d. ?/? - ö. 1541/948)

ISBN: 978-9944-237-87-1


“Misâlî” mahlasını kullanmakla birlikte “Gül Baba” ve “Gül Dede” lakaplarıyla da meşhur olan şairin şiirlerini ihtiva eden eseridir. Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamış olan ve Kanuni döneminde şehit olan şairin dînî-tasavvufî mahiyete sahip eserlerinin yanında en önemli eseri Hurûfî felsefesini de ön plana çıkardığı Dîvân’ıdır.

Eserde 11 adet kaside, 2 adet tercî-bend, 1 adet müsebba, 1 adet müseddes, 6 adet muhammes, 16 adet murabba, 598 adet gazel, 3 adet müstezad, 9 adet nazm ve 125 adet tuyuğ bulunmaktadır. Eser üzerine Mehmet Dede (2001) ve Deva Güneş (2011) tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır. Divân'daki tuyuğların Hurûfilik bağlamında incelemesi üzerine de Esra Aka tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır (2019).

Naci Kum, Dîvân’daki 9 gazeli yayımlayarak Gül Baba’nın Hurûfî bir şair olduğuna işaret etmiştir (Kaçalin 1996:223). Dîvân’ın kasideler bölümü tevhid ile başlamıştır. Klasik bir dîvândaki tevhid kasidesinde Allah’ın birliği, sıfatları, zatı konusu övülürken Gül Baba daha çok Fazlullah’ı konu etmiştir. Özellikle onun bir inanç sistemi olarak yaymaya çalıştığı Hurûfiliğe övgü söz konusu edilmiştir. Dîvân kasideler ile başlamış, gazeliyyat ve musammatlar ile devam etmiştir. Gül Baba’nın şairliğinin odak noktasını gazelleri oluşturur. Aşk, sevgili, ayrılık, talihin kötü gitmesi gibi klasik gazel konularının yanında vahdet-i vücûd düşüncesi eksenindeki yer alan Hurûfilik inancı Dîvân’da en çok gazeliyyat bölümünde işlenmiştir. Bu şiirlerde şairlik kudretini gösteren lirik söyleyişleri görmek mümkündür. Eserin son bölümünü “tuyuğ” bölümü oluşturmuştur. Tuyuğların bitiminde “Mahşerî” isimli bir kişi tarafından murabba yazılmış ve bu murabbanın sonunda bir tarih kıtası bulunmaktadır.

Gül Baba’nın tasavvufî bir çizgide kaleme almış olduğu Dîvân’ında (Gündüzöz, Dağlar 2020:372) Eski Anadolu Türkçesinin dil ve imla özelikleri ağırlık basmaktadır. Bunun dışında Misâlî’nin Arapça ve Farsça'ya kısmen hâkim oluşu, şiir dilini de etkilemiştir. Bu sayede onun Arapça ve Farsça sözcükleri, isim ve sıfatları rahatlıkla kullandığı görülmektedir. Özellikle inancı doğrultusunda Hurûfîliğin anlatıldığı beyitlerde anlamı zorlaştırmıştır. Aşk, güzel ve güzellik, kader gibi konuların işlendiği beyitlerde Türkçe kelime daha fazla kullanılmıştır.

Hurûfilik felsefesinin temelini oluşturan harfler Gül Baba Dîvân’ında da kendisine yer bulmuştur. Dîvân’ın muhtevasının en önemli kısmını harfler oluşturmuştur denilebilir. Her şeyin harflerle vücut bulduğu anlatılmış , var olan her şeyin başının ve sonunun harf olduğu gerçeği üzerinde durulmuştur. Bu düzende Gül Baba Hurûfilik inancının öğretileri ve ıstılahatı dışında ilahî aşk, Hz. Muhammed, peygamberler, 4 halife, ehl-i beyt, ahiret, kader, insan-ı kâmil, insanın Allah’ın yeryüzündeki halife oluşuna inanç, beşerî aşk, tabiat gibi pek çok konuyu işlemiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Misâli, Gül Baba, Cafer”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/misali-gul-baba-cafer

Eserden Örnekler


Gazel

Rû-yı Yezdânı taleb kıl sûretinde dilberin

Kim yüzi mir'at-ı Hakdır ol ruh mehpeykerin


Cân göziyle Ka'be-i veche nazar kıl hâciyâ

Görmek istersen cemâlin anda Fazl-ı ekberin


Cevher ü dürr ü sadef bî-kadr ü kıymet oldı çün

Zâhir oldı leblerin la'li leâlî dişlerin


Kâmet ü reftârına öykündüğiçün ey perî

Yire geçdi ayagı serv-i revân u 'ar'arın


Nâde-i Çîn ü Horâsân mahv olursa tan mıdır

Devha saldı 'âleme çün ca'd-ı zülf-i anberin


Nev-bahâr oldı bezendi her taraf misl-i cinân

Sâkiyâ sun câmı kim irdi zemânı sâgarın


Çün habîbim şol mu'anber zülfi çevgân eylemiş

Ey Misâlî aşk meydanında top eyle serin (Dede 2001: 253)


Tuyuğ

Ey cemâlün sûret-i fî lâm u zâd

K’anı idrâk itmeyendür Kavm-i Âd

Gösterenler râh-ı Hakda ictihâd

Âkıbet dîdâre irdi oldı şâd (Aka 2019: 128)


Murabba’

Bir kadd-i bâlâya virdüm gönlümi

Zülf-i ‘anber-sâya virdüm gönlümi

Gör ki ne sevdâya virdüm gönlümi

Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi


Kirpigi nâvek velî kaşı kemân

Seher içinde her biri bir dil-sitân

Kanumı içdi leb-i la’li revân

Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi


Allâh Allâh hey ne zîbâ sun’-ı zât

Görmedi misl-i nâzîrün kâ’inât

Hatları Hızr u lebi âb-ı hayât

Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi


Sünbülin yüzde perîşân eylemiş

Küfr ile yağmayı îmân eylemiş

Goncenün bağın lebi an eylemiş

Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi


Ol kamer irdi çün on dört yaşına

Aşkı âteş urdum bagrum başına

Sayd olur ‘âlem göziyle kaşına

Bir yüzi bedr aya virdüm gönlümi (Güneş 2011: 119, 120)








Kaynakça


Aka, Esra (2019). 16. Yüzyıl Şairi Misâlî’nin Tuyuğlarının Hurûfilik Bağlamında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.

Dede, Mehmet (2001). Divân-ı Gül Baba ve Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Erdem, Tahir (1935). "Gül Baba". Isparta Halkevi Dergisi. C. 2. Isparta. 268-271.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1973). Hurûfî Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Gündüzöz , G. Dağlar, H. (2020). "Divan-ı Gül Baba’da Hurûfîlik Bağlamında Vahdet-i Vücûd Nazariyesi". İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 54 (Aralık 2020/2), 355-378.

Güneş, Deva (2011). Misâlî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.

Kaçalin, Mustafa Sinan (1996). "Gülbaba". İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 227-228.

Köprülü, Orhan F. (1978). "Gül-Baba". İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: MEB Yay. 832-834.

Atıf Bilgileri


Özbek Arslan, Necmiye. "DİVÂN-I GÜL BABA (MİSÂLÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-gul-baba-misali. [Erişim Tarihi: 25 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 FEYZ-NÂME (MİSÂLÎ) Misâlî, Gül Baba, Cafer Dr. Öğr. Üyesi deva Özder
Görüntüle
2 RİSÂLE-İ BESMELE (MİSÂLÎ) Misâlî, Gül Baba, Cafer Dr. Öğr. Üyesi deva Özder
Görüntüle
3 MİFTAHU'L-GAYB (MİSÂLÎ) Misâlî, Gül Baba, Cafer Dr. Öğr. Üyesi deva Özder
Görüntüle
4 RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi Dr. Nuriye İnci
Görüntüle
5 ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) Mü'min Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
6 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
7 TARİKATNÂME (SÜNBÜL) Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
8 ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK
Görüntüle
9 ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Öğretmen Cemile Sağır
Görüntüle
10 NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
11 MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) Yahyâ Bin Bahşî Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
12 MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
13 TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle