XV. yüzyıl Çağatay şairlerinden Gedâyî’nin bilinen tek eseri.

Eserin Dîvân-ı Gedâ başlığını taşıyan tek nüshası Bibliothèque Nationale’dedir. Müstensihini ve yazıldığı tarihi içeren son kısım eksiktir. Blochet’e göre eser, XVI. yüzyılın başlarında istinsah edilmiş olmalıdır (Blochet 1932-1933: 117). Yazmanın genel hacmi 161 varak olup bunun ilk 95 varağında Lutfî Dîvânı, son 66 varağında da Gedâyî Dîvânı yer almaktadır. Yazmanın mikrofilmi, 1970 yılında Prof. Hamid Süleyman’ın teşebbüsüyle Özbekistan Bilimler Akademisindeki Ali Şir Nevâyî Edebiyat Müzesine getirilmiştir (Ahmedhocayev 1973: 3).

1492 beyitten oluşan Gedâyî Dîvânı, 230 gazel, Timurlu şehzade Halil Sultan adına yazılmış, baş tarafı eksik 1 kaside, 1 müstezad ve 5 kıt‘adan oluşur. Divandaki 230 gazelden 1’i 4, 74’ü 5, 17’si 6, 131’i 7, 1’i 8 ve 7’si 9 beyitli; müstezad 5, kaside 13, kıt‘alar 2’şer beyitlidir. Şiirler, kafiyelerinin alfabetik sırasına göre bir grup olarak düzenlenmiştir. Aruzu ustalıkla kullanan şair, manzumelerinin büyük kısmını (160 gazel, 5 kıt‘a) remel bahrinin fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbıyla yazmıştır. Bunun dışında Divân’daki 19 gazel hezec bahrinin mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün, 16 gazel ve 1 müstezad mef‘ûlü mefâ‘îlü mefâ‘îlü fe‘ûlün, 10 gazel ve 1 kaside mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün kalıbıyla; 6 gazel müctes bahrinin mefâ‘ilün fe‘ilâtûn mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbıyla; 1 gazel recez bahrinin müstef‘ilün müstef‘ilün müstef‘ilün müstef ‘ilün, 4 gazel müfte‘ilün mefâ‘ilün müfte‘ilün mefâ‘ilün kalıbıyla; 13 gazel muzâri‘ bahrinin mef‘ûlü fâ‘ilâtü mefâ‘îlü fâ‘ilün kalıbıyla ve 1 gazel de hafîf bahrinin fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbıyla yazılmıştır. Eserdeki 197 gazel, 1 kaside, 1 müstezad ve 1 kıt‘ada Gedâyî, 9 gazelde Gedâ mahlası kullanılmış, diğer şiirlerde ise mahlas kullanılmamıştır. Şiirlerin dördünde mahlas, son beyitten (makta) bir önceki beytin ilk dizesinde geçerken diğerlerinde makta beytinde yer almıştır (Erdem Uçar 2015: 5).

Gedâyî Dîvânı üzerine ilk bilimsel çalışma Eckmann tarafından yapılmış; söz konusu çalışmada Dîvân’dan 48 gazel, 1 kaside ve 1 müstezat yayımlanmıştır (1960: 65-100). Daha sonra Ganieva, Eckmann’ın yayımladığı 50 şiiri, şairin hayatı ve eserlerine dair bilgilerin yer aldığı bir ön sözle birlikte tekrar yayımlamıştır (1965). Şairin şiirlerinin kitap olarak ilk yayını da yine Eckmann’a aittir (1971). The Dîvân of Gadâ’î başlıklı bu çalışma, Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Sözlük ve Tıpkıbasımdan oluşmaktadır. Ayrıca Dîvân, Özbekistan’da Ahmedhocayev (1973) ve Rüstemov (2007), Türkiye’de Erdem Uçar (2015) tarafından da yayımlanmıştır. Özbekistan’da Gedâyî ve Dîvân’ı üzerine yapılmış başka çalışmalar da mevcuttur. Ganieva, Özbekistan Medeniyeti adlı gazetede yayımlanan “Şair Gedaiy” başlıklı yazısında (1962) ve “Yana Gedaiyning Bir Qasidesi ve ‘Mecalisün-Nefaisning Yazılış Tarixi Toğrısıda” adlı makalesinde (1972) şairin hayatına, doğduğu tarihe ve kasidesine ilişkin görüşlerini dile getirmiştir. Ergeş Rüstemov, XV. yüzyılın ilk yarısına ait Çağatay şiirlerini incelediği Uzbekskaya Poėziya v Pervoy Polovine XV Veka adlı eserinde (1963: 64-65), Nekotorıye Voprosı Sravnitel’nogo İzuçeniya Uzbekskoy Literaturı 15. veka s Drugimi Vostoçnımi Literaturami (tyurkskaya i persidsko-tadjikskaya) başlıklı doktora tezinde (1966) ve “Gedaiyning Bir Qasidesi ve Mecalisü’n-Nefaisning Yazılış Tarixi” adlı makalesinde (1967: 34-41) Gedâyî ve Dîvân’ı hakkında görüşlerine yer vermiştir. 1966 yılında Özbek Edebiyatı adlı eserin dört cildine ek olarak yayımlanan beşinci cildinde Gedâyî’nin 33 gazeli ve 1 müstezadı yer almıştır (1966: 33-69). Erkin Ahmedhocayev’in, Gedâyî’nin hayatı, sanat anlayışı ve eserine dair görüşlerini dile getirdiği çalışmaları oldukça değerlidir (1971a: 190-203; 1971b: 183-189; 1971c: 197-203; 1971d: 58-66). Gedâyî’nin gazellerinin Rusçaya tercümesi ise Rus Türkolog Ivanov tarafından yapılmıştır (1973a: 150-151; 1973b: 173-175; 1977: 67-76).

Gedâyî Dîvânı’ndaki şiirlerin ana teması insandır. Aşk, sevgili, sevgilinin güzelliği, sevgilinin âşığa çektirdiği cefa, ayrılık acısı gibi duygular, doğal, gerçekçi, akıcı ve sade bir dille, orijinal bir üslupla ifade edilmiştir. Şiirlerde kullanılan ‘aceb ‘aceb, el-vedâ‘, selâm, bolgay bolmagay, bolmasa bolmas, şûh şûh, boldı ni boldı gibi redifler, dilin akıcı, ahenkli ve renkli bir yapıya bürünmesini sağlamıştır. Eserde görülen halk söyleyişleri, atasözü, deyim türünden ifadeler, yazı ve konuşma dilinin inceliklerini iyi bilen Gedâyî’nin geleneksel halk kaynaklarından sıklıkla yararlandığını açıkça ortaya koymaktadır.

Şairin biyografisi için bk. “Gedâyî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gedayi-mdbir