DÎVÂN (FERDÎ)
şiirler
Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah (d.?/?, ö.1274/1857-58)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ferdî'nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Mutasavvıf ve müftü olması yönüyle Şeyh Hacı Abdullah olarak da künyelenen şairin muhteva ve içerik olarak en meşhur eseri Dîvân’ıdır. Mürettep bir özellik göstermeyip harf sırasına göre tertip edilmiştir. Eser; 269 gazel, 17 kaside, 9 kıt’a, 1 muhammes, 2 tahmis, 1 müstezâd, 3 mesnevi ve 2 müfredden oluşmaktadır. Gazellerinin çoğu beş beyitten oluşur. Şairlik becerisinin sergilendiği en önemli şekil de gazelleridir. Kasideleri orta uzunlukta olup Hz. Muhammed, dört halife, irfan geleneğinden ve tarihten pek çok kişiyi konu eder. 14 farklı vezinle (çoğu remel ve hecez) şiirlerini oluşturan Ferdî’nin birçok şiirinde redif (çoğu kelime halinde) kullandığını söyleyebiliriz. Şairin redif ve kafiyede çokça tekrara düştüğü söylenebilir. Şiirlerinde teşbih, tenasüp, telmih, istiare, tecahül-i ârif, tekrir, istifham, hüsn-i tâlîl ve teşhis gibi edebî sanatları abartısız ve sade yönleriyle kullanmıştır.

Mutasavvıf bir şahsiyet olmasına karşın Dîvân’ını klasik nazmın muhteva bütünlüğü ve mazmun dünyası merkezinde oluşturan Ferdî Efendi, pek çok tasavvufi kavram ve içerik unsurunu da şiirine dahil etmiştir. Sade ve anlaşılır bir dilin kullanıldığı eserdeki atasözü ve deyimlerin sıklığı dikkati çeker. Buna ek olarak Arapça ve Farsça terkiplerin çoğunun iki bileşenli olması ve söyleyişte yerel ifadelere de yer verilmesi sadeliğin diğer bir göstergesi olarak görülmektedir.

Abdullah Ferdî, pek çoklarında olduğu gibi özellikle mahlâs beyitlerinde, şiir ve şairliğine dair övücü değerlendirmelerde bulunmuştur. Sayısı bir hayli olan bu değerlendirmelerden, şairin şiir ve sanatına güvendiği ve yaşadığı devir içinde kendini konumlandırmaya çalıştığı söylenebilir.

Şair, gerek üslup gerekse muhteva olarak Bâkî, Hayâlî, Nâzim, Şeyh Gâlib, Hoca Hâfız, Fâsih Dede, Kemâl Hocendî, Niyâz-ı Mısrî, Yûsuf eş-Şîrâzî, İsmetî, Rızâyî, Hüdâyî, Abdulkadir Geylânî, Nedîm gibi isimleri okumuş ve onlardan etkilenmiş; bunlardan Rızâyî, Hüdâyî ve Nedîm’e tahmîs; Mazhar, Neşet Efendi, Kerîm-i Rûmî, Niyâz-ı Mısrî, Kemâl Hocendî, Vâhid-i Enderûnî, İsmetî, Fâsih Dede ve Hoca Hâfız’ın şiirlerine nazîre yazmıştır.

Eserin elde iki nüshası (İzmir Millî Kütüphane No. 1546/1; Süleymaniye No. 3378 ) vardır.  Müellif hattı elde bulunmayan eserin istinsah tarihleri İzmir Millî Kütüphane nüshası için 11 Şevvâl 1271; Süleymaniye nüshası için Muharrem 1281’dir. Eserle ilgili üç yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Şentürk 2005, Memiş 2008,  Avcıl 2010). 

Şairin biyografisi için bkz. "Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ferdi-seyh-haci-abdullah-ferdi 

Eserden Örnekler


Gazel

Gönül âyinesi bir âftâb ister mi ister yâ

Kibâb sun‘-ı hikmetden nikâb ister mi ister yâ


Eğerdür hüsni leb-be-leb dil-ber ile mâl-â-mâl

Gönül bir nev-civânı intihâb ister mi ister yâ


Bu rütbe sâkiyân u nev-civânân ile ülfetden

Bu derde ey tabîb eski şarâb ister mi ister yâ


Yine seyr-i cemâlinden bu şeb devr eyledi cânân

Ne çâre görmeğe rü’yâda hâb ister mi ister yâ


Ruh-ı pür-tâb içün Ferdî iletdi zülfüne gönlüm

Hatâdan geçmeğe râh-ı sevâb ister mi ister yâ (Şentürk 2005: 130).

  

Gazel

Tasvîrün asıp dilde yine bir büt-i tersâ

Kim görse sanır şevk ile kindîli kilîsâ


Uşşâkını uğratmaz iken bâb-ı niyâza

Ağyârı görünce gülerek dir ele mi yâ


Hüsnü o kadar oldu ki âşûb kıyâmet

Bir fitneye elbette iner hazret-i İsâ


Ferdî anı râm etmemek olmaz bize ammâ

Rûz-nâme-i kîsemde bu yıl geldi kısa (Şentürk 2005: 131).


Kaynakça


Avcıl, Şükran (2010). XIX. Yüzyıl Şâiri Şeyh Hacı Abdullah Ferdi Efendi Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 865.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 142-143.

Memiş, Nuray (2008). Memiş, Nuray (2008). Ferdi Abdullah Efendi ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.

Şentürk, Yılmaz (2005). Abdullah Ferdi Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Ayar, Murat. "DÎVÂN (FERDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-ferdi. [Erişim Tarihi: 24 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 NAZMÜ'L-LE'ÂLÎ (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi Diğer Emine Güleç
Görüntüle
2 MEKTUBÂT (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi Öğr. Gör. MEHMET ALTINOVA
Görüntüle
3 ÂMENTÜ TERCÜMESİ (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
4 TERCÜME-İ HADÎKA-İ NEDİYYE (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
5 MECMUA (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
6 ŞERH-İ SALÂT-I İBN MEŞİŞ (FERDÎ) Ferdî, Şeyh Hacı Abdullah Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Şentürk
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle