DÎVÂN (CÂHİDÎ)
şiirler
Câhidî, Ahmed (d. ?/? - ö. 1070/1659)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Câhidî  tarafından yazılmış dîvân. Eser, mürettep değildir, iki bölümden oluşmaktadır. Dîvân bu yönüyle Eski Türk Edebiyatında farklı bir özellik taşımaktadır (Kurtoğlu 2006). Şair, eserinin I. bölümünde Câhidî, II. bölümünde de Lutf-ı Hak mahlaslarını kullanmıştır. Dîvân’da 2 mesnevi, 146 murabba, 66 gazel ve 39 kıt’a bulunmaktadır. I bölümde 223, II. bölümde 30 olmak üzere toplam 253 şiir vardır (Aydın 2016: 13).

Câhidî hem aruz hem de hece vezniyle şiirler kaleme almıştır. 150 şiir aruz, 103 şiir ise hece ölçüsüyledir. Aruz kalıplarından en fazla kullanılan remel bahrinin “fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün” şeklidir. Hecede ise 11’li ölçü daha çok tercih edilmiştir (Aydın 2013b: 8).

Câhidî Dîvânı'nın muhtevası tamamen dinî ve tasavvufi şiirlerden müteşekkildir. Ahmet Yesevî’nin Hikmetleri ile başlayıp Yunus Emre’nin şiirleriyle devam eden Türkçe dinî şiirlerin devamı mahiyetindedir. Yunus Emre’ye nazire diyebileceğimiz şiirleri vardır. Divanda dinî olmayan konularda şiir yoktur. Câhidî, iki şiiri müstesna olmak üzere, şiirlerine başka şahısları da konu etmez. Bir gazeli dönemin padişahı IV. Murat’a, bir gazeli de şeyhi Şeyh Ömer Garibî El-Gelibolu’ya medhiye türünde kaleme almıştır (Aydın 2016: 21).

Câhidî’nin şiirleri tarikat çevrelerinde beğenilmiş ve müzikle terennüm edilmiştir. Bazı manzumelerinin Acem ve eviç makamlarında besteleri vardır (Ergun 1936: 894).

Câhidî Dîvânı’nın Arap alfabesi ile yazılmış 4 yazma nüshası vardır. Bu nüshalar; Süleymaniye Kütüphanesi Uşşakiye Tekkesi Bölümü 245, Süleymaniye Kütüphanesi Hasan Hüsnü Paşa Bölümü 796, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı 350 numarada kayıtlıdır. Bir diğer nüsha ise M. Halit Bayrı tarafından kendi kütüphanesinde olduğu belirtmektedir (Bayrı 1954: 375). Bu nüshanın şu anda nerede olduğu tespit edilememiştir (Aydın 2013c: 8-9).

Câhidî Dîvânı üzerine akademik olarak iki doktora tezi hazırlanmıştır. Bunlardan biri Dîvân’ın I. bölümünün incelenmesi ve metin yayını, diğeri ise tasavvufî açıdan muhtevasının tahlilidir (Taşkesenlioğlu 2013, Kızıler 2004). Bu tezlerden ilki kitap olarak yayımlanmıştır (Taşkesenlioğlu 2017). Dîvân’ın bir diğer yayını ise Aydın tarafından iki baskı hâlinde gerçekleştirilmiştir (Aydın 2013c, Aydın 2016).

Câhîdî'nin biyografisi için bk. "CÂHİDÎ, Ahmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cahidi-ahmed

Eserden Örnekler


Gazel

Ey mukallid geç bulardan hak olan îmâna gel

Bugz ile inkârı terk it sıdkla müsemmâya gel


Aldı dünyâ fikri ‘aklun bakmadun uhrâya hiç

Hastedür bî-çâre gönlün derdine dermâna gel


Hırs u şehvetle gadabdan tıfl kalbün doludur

Var özün kassâb Cevâda vaktidür kurbâna gel


Nefs-i mârun hükmine kul olma ey bende fakîr

Geç bu hayvân sıfatından gevher-i insâna gel


Câhidî nûr-ı ezelden dürr-i meknûndur sözün

Câhilün cânunda cân yok bakma gerçek câna gel   (Aydın 2016: 209)


Gazel

Rûh-ı kudsî olmayan ‘âlemde cânân mı bilür

Derde müştâk olmayanlar derde dermân mı bilür


Hîç olur mı kıyl [u] kâlden geçmeyen keşfe ire

Görmeyen ‘ilm-i ledünni sırr-ı Kur’ân mı bilür


Hizmeti nâkıs olanlar bula mı kurb-ı visâl

Gizli şirki bilmeyenler küfr [ü] îmân mı bilür


İçmeyen âb-ı zülâli Hızr elinden dem-be-dem

Taklidâne hırka giyen râh-ı erkân mı bilür


Mahv idüp nefsün vücûdın benliginden geçmeyen

Bâg-ı hüsne irmeyenler seyr-i Sübhân mı bilür


Girmeyen meydân-ı ‘ışka başını top itmeyen

Cürm-i gafletde kalanlar ‘ilm ü ‘irfân mı bilür


‘Âlem-i kübrâya girüp cân Yusûfın bulmayan

Bilmeyen insân [ü] cinni Mısr-ı Ken‘ân mı bilür


Câhidî vahdet yüzünden bî-vücûd ‘ilminde ol

Vâsıl-ı Hak olamayan bahr-i ‘ummân mı bilür    (Aydın 2016: 210- 211)

Kaynakça


Aydın, Abdullah (2013a). “Câhidî, Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com [Erişim tarihi: 26.01.2022]

Aydın, Abdullah (2013b). “Ahmed Câhidî ve Dîvânı”. Akademik Bakış Dergisi, Mayıs–Haziran 36: 1-21.

Aydın, Abdullah (2013c). Câhidî Dîvânı. Ankara: Sonçağ Yayınları.

Aydın, Abdullah (2016). Ahmed Câhidî Uşşâkî, Dîvân-ı İlâhiyât, İstanbul: H Yay.

Bayrı, M. Halit (1954). “Câhidî”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 3: 375-376.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Bozkurt Matbaası Yay.

Kızıler, Hamdi (2004). Ahmed Câhidî Efendi ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Kurtoğlu, Orhan (2006). “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”. Bilig, 38: 71-91.

Taşkesenlioğlu, Lokman (2013). Edirneli Cahidi Ahmed Efendi; Hayatı, Sanatı ve Divanı. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Taşkesenlioğlu, Lokman (2017). Kilitbahir Erenlerinden Cahidi Ahmed Efendi ve Divanı. İstanbul: Gece Kitaplığı Yay.

Atıf Bilgileri


AYDIN, ABDULLAH. "DÎVÂN (CÂHİDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-cahidi. [Erişim Tarihi: 02 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KİTÂBU’N-NASÎHA (CÂHİDÎ) Câhidî, Ahmed Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
2 TEVHİD-İ ZÂT' (CÂHİDÎ) Câhidî, Ahmed Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
3 TEZKİRE-İ ŞU'ARÂ (SÂLİH AYNÎ MEHMED EFENDİ)  Aynî, Sâlih Aynî Mehmed Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
4 DÎVÂN (EŞREF-İ SÂNÎ) Eşref-i Sânî, Şeyh Seyyid Öğretmen Kevser Kıroğlu
Görüntüle
5 TECELLİYÂT (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
6 ÂDÂB-I HURDE-İ TARîKÂT (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
7 VAHDETNÂME (LÂMEKÂNÎ) Lâmekânî, Hüseyin Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle
8 MECMÛA-İ ŞEYH MISRÎ EFENDİ (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Akın ZENGİN
Görüntüle
9 RİSÂLE-İ VAHDET-İ VÜCÛD (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
10 RİSÂLE-İ EŞRÂTU’S-S‘AT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
11 RİSALE-İ TEVHÎD (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/ Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
12 ED-DEVRETÜ’L-ARŞİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle