DÎVÂN (ARŞÎ)
şiirler
Arşî (d. ?/? - ö. ?/1562?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Arşî’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Arşî'nin Hurufi olmasından dolayı Dîvânı’nda hem dini hem de din dışı konularda şiirler yer almaktadır. Nüshalar arasında farklılık olmakla birlikte Dîvân hakkında hazırlanan tenkitli metninde (Kahraman 1989), şekil bakımından 3’ü mesnevi, 10’u kaside, 308’i gazel, 3’ü müstezat, 3’ü tercih-i bend, 2’si terkib-i bend, 3’ü muhammes, 3’ü tahmis, 3’ü müseddes, 1 tanesi müsemmen, 25’i kıt’a, 28’i tuyuğ ve 26’sı rubai bulunmaktadır. Toplam 419 şiirin 23 tanesi Farsça yazılmıştır. Dîvân’ı 3 mesnevi, Hz. Muhammed’in ailesi, On İki İmam, Fazlullah Hurufi (d. ?- ö. 796/ 1394) ve Aliyy-i Alâ’ (d.?- ö.822 / 1419)’nın adlarının geçtiği münacat ile başlamakta, Hurufiliğin kuralları dile getirilmekte ve pendname özelliği taşımaktadır. Kasideler 10 başlık altında yer almakta olup Hz. Muhammed, Hz. Ali ve On İki İmam'ın adları ile Allah’a dualar “Münacat-ı Haste Hâl” adını taşımaktadır. “Der Medh-i Şâh-ı Velâyet” adıyla Hz. Ali’yi, “Düvaz-Deh İmam-ı İsnâ Aşere Aleyhimü’s-Selam” adıyla On İki İmam'ı, “Der-Medh-i Şâh-ı Velâyet Esterâbâd-Sâkin Fazl-ı Yezdan”, "Fazlullah", “Fazl-ı Hakdur”, “Der-Medh-i Medîne-i Ergiri Kasrı” başlığı ile hurufiliği anlatmaktadır. “Nevruziyye” adlı kasidesinde baharın gelişi anlatılmaktadır. Eserde 308 şiirle en fazla gazel türü bulunmaktadır. Hurufiliğin temel felsefesini anlatan şiirlerin yanı sıra, sembollerinin işlendiği “Gazel-i Bi-Nokta”dan oluşan şiirler, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hurufiliğin şeyhlerinden Aliyy-i Alâ (d.?- ö. 822 / 1419) ), hocası Muhitî’yi (d. 960/1553 - ö. ?/?) konu alan şiir örnekleri de yer almaktadır. 308. gazel Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşiliği konu almaktadır. Arşî (d.970/1562 - ö. 1030/1620), her ne kadar Bektaşi şairler için hazırlanmış kimi antolojilerde anılsa da, esasen Hurufilik felsefesine bağlı bir şairdir. Eserde Arapça ve Farsça kelimeler yer almasına karşın Türkçe hâkim dildir.  Divan'da az da olsa yer alan mensur kısımlarda Arşî kendisi hakkında kısa bilgiler vermektedir. Arşî'nin rubaî vezinleriyle gazel yazması önemli özelliklerinden biridir. Şiirlerinde lirizm az da olsa görülmektedir.

Dîvân’ın pek çok nüshası bulunmaktadır. En eski tarihli olanı Ali Emiri 285 numarada kayıtlı olup diğer 18 nüshası çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır.  Arşî Dîvânı üzerine Bahattin Kahraman tarafından Ali Emiri, Koyunoğlu ve Mevlana Kütüphanesi nüshalarının karşılaştırılması yapılarak tenkitli bir metni yüksek lisans tezi (Kahraman 1989) olarak çalışılmıştır. Ayrıca Murat Aslan tarafından Arşî Divanı’nda Hurûfîlik (2019) adlı yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. 

Şairin biyografisi için bk. “Arşî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arsi


Eserden Örnekler


GAZEL

Dil-berân-ı cihân otuz ikidür

Âşıkân-ı zamân otuz ikidür


Bulmağa sırr-ı vahdet-i zâtı

Talibe tercemân otuz ikidür


Yetmiş ikide erba’în sırrın

Fehm iden ârifân otuz ikidür


Ha-u Kef hılkatin geyen Hakdan

Ârife nükte-dân otuz ikidür


Cümle şeyde sıfât-ı hayy-i kadîm

Eyle ihsâ hemân otuz ikidür


Femm-i fıskıyyede olan cârî

Âb-ı şadurvân otuz ikidür


Cennet ehline Ârşiyâ Hakdan

Hûriyân-ı cinân otuz ikidür (Kahraman 1989: 133)

Kaynakça


Aslan, Murat (2019).  Arşî Divanı’nda Hurûfîlik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kahraman, Bahattin (1989). Arşî Divanının Tenkitli Metni I-II. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Kahraman, Bahattin (2014). “Hurûfi Arşî Dîvânı Alfabetik Şiir Dizini”, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, Adana, 173-196.

Atıf Bilgileri


NAZLI, ATİYE. "DÎVÂN (ARŞÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-arsi. [Erişim Tarihi: 06 Temmuz 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi Dr. Nuriye İnci
Görüntüle
2 ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) Mü'min Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
4 TARİKATNÂME (SÜNBÜL) Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
5 ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK
Görüntüle
6 ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî Öğretmen Cemile Sağır
Görüntüle
7 NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
8 MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) Yahyâ Bin Bahşî Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
9 MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
10 TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) Eroğlu Nûri Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle