- Yazar Biyografisi (TEİS)
Arşî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi ATİYE NAZLI
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:29/11/2021
DÎVÂN (ARŞÎ)
şiirlerArşî (d. ?/? - ö. ?/1562?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Arşî’nin şiirlerini ihtiva eden eseri. Arşî'nin Hurufi olmasından dolayı Dîvânı’nda hem dini hem de din dışı konularda şiirler yer almaktadır. Nüshalar arasında farklılık olmakla birlikte Dîvân hakkında hazırlanan tenkitli metninde (Kahraman 1989), şekil bakımından 3’ü mesnevi, 10’u kaside, 308’i gazel, 3’ü müstezat, 3’ü tercih-i bend, 2’si terkib-i bend, 3’ü muhammes, 3’ü tahmis, 3’ü müseddes, 1 tanesi müsemmen, 25’i kıt’a, 28’i tuyuğ ve 26’sı rubai bulunmaktadır. Toplam 419 şiirin 23 tanesi Farsça yazılmıştır. Dîvân’ı 3 mesnevi, Hz. Muhammed’in ailesi, On İki İmam, Fazlullah Hurufi (d. ?- ö. 796/ 1394) ve Aliyy-i Alâ’ (d.?- ö.822 / 1419)’nın adlarının geçtiği münacat ile başlamakta, Hurufiliğin kuralları dile getirilmekte ve pendname özelliği taşımaktadır. Kasideler 10 başlık altında yer almakta olup Hz. Muhammed, Hz. Ali ve On İki İmam'ın adları ile Allah’a dualar “Münacat-ı Haste Hâl” adını taşımaktadır. “Der Medh-i Şâh-ı Velâyet” adıyla Hz. Ali’yi, “Düvaz-Deh İmam-ı İsnâ Aşere Aleyhimü’s-Selam” adıyla On İki İmam'ı, “Der-Medh-i Şâh-ı Velâyet Esterâbâd-Sâkin Fazl-ı Yezdan”, "Fazlullah", “Fazl-ı Hakdur”, “Der-Medh-i Medîne-i Ergiri Kasrı” başlığı ile hurufiliği anlatmaktadır. “Nevruziyye” adlı kasidesinde baharın gelişi anlatılmaktadır. Eserde 308 şiirle en fazla gazel türü bulunmaktadır. Hurufiliğin temel felsefesini anlatan şiirlerin yanı sıra, sembollerinin işlendiği “Gazel-i Bi-Nokta”dan oluşan şiirler, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hurufiliğin şeyhlerinden Aliyy-i Alâ (d.?- ö. 822 / 1419) ), hocası Muhitî’yi (d. 960/1553 - ö. ?/?) konu alan şiir örnekleri de yer almaktadır. 308. gazel Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşiliği konu almaktadır. Arşî (d.970/1562 - ö. 1030/1620), her ne kadar Bektaşi şairler için hazırlanmış kimi antolojilerde anılsa da, esasen Hurufilik felsefesine bağlı bir şairdir. Eserde Arapça ve Farsça kelimeler yer almasına karşın Türkçe hâkim dildir. Divan'da az da olsa yer alan mensur kısımlarda Arşî kendisi hakkında kısa bilgiler vermektedir. Arşî'nin rubaî vezinleriyle gazel yazması önemli özelliklerinden biridir. Şiirlerinde lirizm az da olsa görülmektedir.
Dîvân’ın pek çok nüshası bulunmaktadır. En eski tarihli olanı Ali Emiri 285 numarada kayıtlı olup diğer 18 nüshası çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır. Arşî Dîvânı üzerine Bahattin Kahraman tarafından Ali Emiri, Koyunoğlu ve Mevlana Kütüphanesi nüshalarının karşılaştırılması yapılarak tenkitli bir metni yüksek lisans tezi (Kahraman 1989) olarak çalışılmıştır. Ayrıca Murat Aslan tarafından Arşî Divanı’nda Hurûfîlik (2019) adlı yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. “Arşî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arsi
Eserden Örnekler
GAZEL
Dil-berân-ı cihân otuz ikidür
Âşıkân-ı zamân otuz ikidür
Bulmağa sırr-ı vahdet-i zâtı
Talibe tercemân otuz ikidür
Yetmiş ikide erba’în sırrın
Fehm iden ârifân otuz ikidür
Ha-u Kef hılkatin geyen Hakdan
Ârife nükte-dân otuz ikidür
Cümle şeyde sıfât-ı hayy-i kadîm
Eyle ihsâ hemân otuz ikidür
Femm-i fıskıyyede olan cârî
Âb-ı şadurvân otuz ikidür
Cennet ehline Ârşiyâ Hakdan
Hûriyân-ı cinân otuz ikidür (Kahraman 1989: 133)
Kaynakça
Aslan, Murat (2019). Arşî Divanı’nda Hurûfîlik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kahraman, Bahattin (1989). Arşî Divanının Tenkitli Metni I-II. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Kahraman, Bahattin (2014). “Hurûfi Arşî Dîvânı Alfabetik Şiir Dizini”, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, Adana, 173-196.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | RİSALE-İ TEVHÎDİYYE (İLÂHÎ) | İlâhî, Şeyh Ahmed İlâhî Efendi | Dr. Nuriye İnci |
Görüntüle | ||
2 | ÂDÂB-I MES'ÛDÎ'YE HÂŞİYE (MÜ'MİN) | Mü'min | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
3 | MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) | Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) | Doç. Dr. Nuran ÇETİN |
Görüntüle | ||
4 | TARİKATNÂME (SÜNBÜL) | Sünbül, Şeyh Yusuf Sünbül Sinan Efendi | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
5 | ER-RIHLETÜ’S-SENİYYE VE’L-VASIYYETÜ’L-BEHİYYE Lİ’L-FUKARÂİ’L-HALVETİYYE (ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Prof. Dr. Ali ÖZTÜRK |
Görüntüle | ||
6 | ETVÂR-I SEB‘A (ŞÂH VELÎ AYINTABÎ) | Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî | Öğretmen Cemile Sağır |
Görüntüle | ||
7 | NAKDÜ'L-HÂTIR (ŞEMSÎ) | Şemsî, Şemseddîn Sivasî (D. 926/1520 - Ö. 1006/1597) | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
8 | MENÂKIB-I EMÎR SULTÂN/MENÂKIB-I CEVÂHİR ( YAHYÂ BİN BAHŞÎ) | Yahyâ Bin Bahşî | Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur |
Görüntüle | ||
9 | MİRÂTÜ’L-ÂŞIKÎN (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
10 | TASAVVUF Bİ’T- TARİKAT (EROĞLU NÛRİ) | Eroğlu Nûri | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle |