DÎVÂN (AHMEDÎ/ KAYGUSUZ)
şiirler
Ahmedî/ Kaygusuz, Sârbân Ahmed (d. ?/? - ö. 1545/1546/952)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed, Ahmedî ve Kaygusuz mahlaslarını kullanan Sârbân Ahmed'in manzum tarzda kaleme aldığı en önemli telifi. Eserin ne zaman kaleme alındığı bilinmediği gibi Sârbân Ahmed'e mi yoksa Dukakinzâde Ahmed Beğ'e mi (ö. 921/1515) ait olduğu henüz netlik kazanmış değildir. Dîvân kasideler, musammatlar, mesnevîler ve hece ile yazılmış şiirlerden müteşekkildir. Dîvân'da basit vezinlerin yanında mürekkep vezinler de kullanılmıştır. Eser, yedili hece ölçüsü ve bentlerle yazılmış tevhîdle başlayıp Hz. Muhammed için kaleme alınmış 1 naat, Hz. Ali ve On İki İmam övgüsü hakkında terennüm edilmiş 3 kaside ile devam eder. Musammatlar içerisinde 5 adet terci-i bend yer alır. Bunların biri Hz. Muhammed, biri On İki İmam, biri vahdet-i vücûd muhtevalı olup bir tanesi şathiyat nevinden manzumedir. Yine musammatlar içerisinde biri naat türünde 5 adet murabba, 1 muhammes, 1 tahmis, biri On İki İmam muhtevalı 2 müseddes, 1 müstezad mevcuttur. 8 adet mesnevinin 1 tanesi Allah'ın ululuğunu teyit eden tevhid, 1 tanesi Hz. Ali  övgüsü, 1 tanesi On İki İmam medhi, 1 tanesi şathiye, 1 tanesi zamandan şikayet sadedinden tenkittir. Dîvân'da bunlardan başka 195 adet gazel, 2 adet de hece vezni ile kaleme alınmış bendlerden müteşekkil manzume mevcuttur.

Dîvân’ın başında Allahu Teâlâ'yı tebcil, tazim ve takdis sadedinden tevhid bulunur. Manzumelerde Yüce Yaratıcı Zü'l-Celâl, Hudâ, Hak, Hak Teâlâ, Hâlık, Hayy, Cenâb-ı Hazret, Yezdân, Perverdgâr, Kibriyâ, Mevlâ, Celle Celâlühû, Alîm, Ehad, Ezel, Kâdir, Kayyûm Kadîm, Kerîm, Mecîd, Rahmân, Rahîm, Settâr, Vedûd, Kassâm-ı Ezel, Pâdişâhlar Pâdişâhı, Bâğbân-ı Âlem gibi isim ve sıfatlarla tavsif edilir. Hz. Peygamber için kasîde ve gazel şeklinde birer manzume tahsis edilmiş olan Divân’da onun için iki cihânın güneşi, hâce-i dü-kevn, şefî-i mahşer, şefî-'i ümmet, mahbûb-ı Kibriyâ, hemdem-i Hudâ, mazhar-ı Hudâ, fahr-ı enbiyâ, hâtem-i enbiyâ nitelemeleri vardır ve Hz. Peygamber için Ahmed-i Muhtâr, Resûl, Sultân, Pâdişâh, Muhammed, Mustafâ gibi sıfat ve isimler kullanılır. Dîvân'daki 3 kaside, 3 gazel, 1 terci-i bend, 1 müseddes ve 1 mesnevî On İki İmam ve 1 mesnevî de Hz. Ali için terennüm edilmiştir.

Divân’daki manzumeler tasavvufi bir derinliğe sahiptir. Eserde devlet büyüklerinden bahsedilmemiş ve onlar için kasîde yazılmamıştır. Manzumelerde sanatlı ve süslü bir dilden kaçınılarak sadelik ve akıcılık tercih etmiştir. Bazı beyitler sehl-i mümtenî edâsındadır. Beyitlerde yer yer irsâl-i mesel sanatına yer verilmek suretiyle deyim ve atasözlerinden istifade edilmiştir. Fikirlerin teyidi ve hissiyatın takviyesi için âyet-i kerimelerden ve hadîs-i şeriflerden sıkça iktibaslar yapılmıştır. Dîvân'da Eski Anadolu Türkçesinin ses özellikleri görülür. Bununla birlikte 3 adet gazelin Çağatay lehçesinde yazıldığı görülmektedir. Şiirler ekseriyetle dinî-tasavvufî muhteva taşımakla birlikte lâ-dînî denilebilecek şiirler de yok değildir. Ancak bu şiirlerde dahi tasavvufî birçok remiz bulunur. Pek çok şiirde vahdet-i vücûda telkin vardır. Şair bu telkinini şairane bir üslupla icra ettiğinden eser, didaktik ve kuru bir manzumeler yığını olmaktan çıkartılır. Şiirlerde varlığın tekliği, onun da Mutlak Varlığı olduğu açık ve akıcı bir üslûpla dile getirilir. Nefsinin sırrına vâkıf olabilenlerin şuhûdî tevhide ereceklerine dikkat çekilir.

Bayrâmî-Melâmîlerinin en önemli şeyhlerinden kabul edilen Sârbân Ahmed'in şiirleri bazı araştırmacılar tarafından Dukakinzâde Ahmed Beğ (ö. 921/1515) ile karıştırılmıştır. Bu karışıklığa, hem Dukakinzâde'nin hem de Sârbân Ahmed'in dîvânlarının müellif veya müellif tasdikli nüshalarının henüz ele geçmemiş olması yol açmış olsa gerektir. Bu belirsizliğe rağmen Ahmed Sârbân veya Dukakinzâde Ahmed Bey adına kayıtlı Dîvân nüshaları üzerine bir doktora tezi (Süzen 1994); Üsküdar Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde Ahmed Sârbân üzerine kayıtlı iki nüshadan yola çıkılarak bir de yüksek lisans tezi (Kayabaşı 1995) hazırlanmıştır. Son yıllarda Şaban Er tarafından Süleymâniye Kütüphânesi Hâşim Paşa Kısmı Selim Ağa Kütüphânesi No:74'te bulunan yazma nüshadan hareketle hazırlanan  Dîvân'da bu karışıklık izaha kavuşturulmaya çalışılarak (Er 2013: 85-89) Ahmed Sârbân Efendi'nin Dîvân'ı neşredilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Ahmedî/ Kaygusuz, Sârbân Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-kaygusuz-sarban-ahmed

Eserden Örnekler


Ey kerem ıssı İlâh

Yer ile gök mihr ü mâh

Birliğine hep güvâh

Lâilâhe illallâh


Her dînin ahvâli çok

Her nereye baksan Hak

Arada hîç gayrı yok

Lâilâhe illallâh (Er 2013: 102)


Işka kulluk itmeyen cânânı bilmez kandedir

Kendözini kul sanur sultânı bilmez kandedir


Gül-şen-i kûyunda yârün olmayanlar cilve-ger

Sûretâ tâvûs ise cevlânı bilmez kandedir


Bilmeyen ilm-i ledünni Dört Kitâb'ı okısa

Zâhiren âlimdür ol Kur'ân'ı bilmez kandedir


Kurtılub emmâreden levvâmeye meyl eylemez

Nefsin idrâk itmeyen sultânı bilmez kandedir


Ten libâsın çâk idüp terk itmeyenler Ahmedâ

Kâlıb-ı fersûdedür kim cânı bilmez kandedir (Er 2013: 185)

Kaynakça


Er, Şaban (hzl.) (2013). Hayrabolulu Melâmî Şeyhi Ahmed-i Sârbân Efendi Külliyâtı [Dîvânı Ve Mektûbâtı] Ve Vizeli Şeyh Alâ’eddîn Alî Efendi’nin Şiirleri. İstanbul: Kutup Yıldızı Yay.

Kayabaşı, Ayfer (1995). Sarban Ahmed Divanı: İnceleme - Metin. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Süzen, Hüseyin (1994). Dukakinzade Ahmed Beg Divanı: İnceleme - Tenkidli Metin. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


VANLI, Murat. "DÎVÂN (AHMEDÎ/ KAYGUSUZ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-ahmedi-kaygusuz. [Erişim Tarihi: 07 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 Mektûbât (Ahmedî/Kaygusuz) Ahmedî/Kaygusuz, Sârbân Ahmed Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
2 NEVÂ-YI HORÛS (ABDÎ/VEHHÂBÎ) Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
3 TUHFETÜ'L-UŞŞÂK (ATÂ) Atâ, Üsküplü Atâ ismail Aksoyak
Görüntüle
4 DÎVÂN (İLMÎ) İlmî, İlmî Dede Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
5 GÜL-İ SAD-BERG (HALVETÎ MUHYÎ) Halvetî Muhyî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
6 DÎVÂN (NEBÂTÎ) Nebâtî, Nebâtî Çelebi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
7 SERGÜZEŞT-NÂME (NEBÂTÎ) Nebâtî, Nebâtî Çelebi Dr. Ahmet UĞUR
Görüntüle
8 GENC-İ ESRÂR-I MA'NÎ (NİDÂÎ) Nidâî, Şa'bân Nidâî Ankaravî Prof. Dr. Nuran ÖZTÜRK
Görüntüle
9 ÇİHL HADİS TERCÜMESİ (RIHLETÎ) Rıhletî (d ?/?- ö. ?/?) Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 KIRK HADİS (RIHLETÎ) Rıhletî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
11 ESRÂRÜ'L-'ÂRİFÎN (SEYYİD SEYFÎ) Seyyid Seyfî/Seyyid Nizamoğlu, Şeyh Seyyid Seyfullah Kasım b. Şeyh Seyyid Nizameddin Efendi Prof. Dr. Muhsin Macit
Görüntüle