Osmanlı hanedanından divan sahibi tek hanım sultan olan Âdile Sultan'ın eseri. Yapılan yayımına göre (Özdemir 1996) Dîvân’da 6 kaside, 14 murabba, 10 kıt’a, 1 tahmis, 3 müseddes, 2 terkib-bend, 1 terci’-bend, 7 mesnevi, 176 gazel, 1 tuyug, hece vezni ile yazılan 2 şiir yer alır. Bazı şiirler de şekil itibariyle klasik nazım şekillerinden farklılık gösterdiği için herhangi bir nazım şekline dahil edilememiştir. Dîvân, klasik divan tertibinden farklılıklar gösterir. Eser, münacat ile başlar, tevhit ve na't ile devam eder. Ayrıca münacatlar ve na'tler bölümünde gazeller de yer alır. Gazellerde ilahi aşk, tarikat ve mürşit sevgisinin terennüm edildiği görülür.

Dîvân’da yer alan "Tahassürnâme" ve "İftiraknâme" başlıklı manzumeler ölen yakınların ardından yazılmış, aile yakınlarının kaybından duyulan üzüntüyü ifade eden mersiyelerdir. Eserde Âdile Sultan’ın babası Sultan II. Mahmud, kardeşleri, kocası, kızı ve genç yaşta vefat eden akrabaları için kaleme aldığı manzumeler önemli bir yer tutar. Duygusallığın yanı sıra tarihi gerçeklere de yer verilir. Sultan kardeşi Abdülaziz Han’ın ölümü üzerine söylediği mersiyede padişahın ölümü hakkında tarihi bir gerçeği dile getirir.

Eserde sanatlı söyleyişlerden ziyade aile bireylerine duyulan sevgi ve onları üzücü bir şekilde kaybetmenin verdiği ızdırap; güçlü bir din duygusunun yanı sıra tasavvufi unsurlar da görülür. Dîvân’da tasavvufi unsurlar, Âdile Sultan’ın Bâlâ tekkesi Şeyhi Ali Efendi’ye intisap ettikten sonra gönülden bağlı olduğu şeyhi için yazdığı methiyelerde yer almaktadır. Ayrıca Şeyhi Ali Efendi'nin vefatı için yazılmış mersiye bulunmaktadır. Dinî-tasavvufi hayatı anlatan manzumelerde, mürit-mürşit ilişkileri, dünyanın gelip geçici olması, Allah’ın emirlerine ve rızasına uygun hareket edilmesi ve hayır dua alarak iyi eserler bırakmanın önemi anlatılır.

Dîvân’da Muhibbî, Fuzûlî ve Nâbî’nin gazellerine nazireler bulunmaktadır. Eserde yer alan şiirlerden bir kısmı Şehnaz, Hüzzam ve Hicaz makamında ilahi olarak bestelenmiştir. Sultanın musıkîye ilgi duyması nedeniyle Dîvân’da müzik sevgisinin dile getirildiği “musıkî” redifli bir gazel de yer almaktadır. Klâsik edebiyatın son devrelerinde kaleme alınan Dîvân’da Yunus tarzı hece vezni ile söylenen şiirler de bulunmaktadır.

Klâsik Türk edebiyatı sahasında tertip edilen divanlarda şairin kimliği ve şahsî hayatına dair bilgilere genellikle rastlanmaz. Âdile Sultan’ın şiirlerinde okuyucu ile dertleşirmiş hissini uyandırması ve bizzat kendi hayatına yer vermesi Dîvân’ın özellikle muhtevası itibariyle orijinal yönleridir. Öte yandan Dîvân teknik bakımdan vezin, kafiye kusurları gibi bir takım noksanları barındırsa da İstanbul Türkçesinin ince ve zarif söyleyişi ile kaleme alınması yönüyle kıymetli bir eserdir.

Dîvân’ın kütüphanelerde tespit edilebilen beş nüshası bulunmakta olup eserin neşri Hikmet Özdemir (1996) tarafından yapılmıştır. Esere dair bir de yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Yüksel 2018).

Şairin biyografisi için bk. “Âdile, Âdile Sultan”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adile-adile-sultan