- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Hüseyin Yıldız
- Eser Yazılış Tarihi:11. yüzyıl sonu, 12. yüzyıl başı
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:07/07/2022
DİŞASTVUSTİK
budist uygur sutrası?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Uygur Budist edebiyatına ait bir sutra.
Yazmanın nerede, ne zaman, kimin tarafından ve hangi dilden çevrildiği belli değildir. Wilhelm Radloff’a göre 11. yüzyıla ait olan Dışastvustik metni, hem Marcel Erdal’ın hem de Gerhard Doerfer’in tasnifine göre III. grupta yer almaktadır. Ancak Abdurishid Yakup eseri, Erdal’ın tasnifinde II. grupta, Doerfer’in tasnifinde ise II. grubun alt grupları olan 2b ya da 2c gruplarında göstermek gerektiğini düşünmektedir. Ağca ise eseri, 11. yüzyılın sonları ile en geç 12. yüzyılın başlarına yerleştirmektedir (Ağca 2007: 105-106, Yıldız 2013: 465).
Eserde Budizm'in meşhur efsanelerinden biri olan Trapuṣa ve Bhallika adlı iki tüccarın Buda ile karşılaşması konusu işlenmiştir. Kimi eserlerde iki tüccar kardeş, kimi eserlerde de sadece iki tüccar olarak geçen bu tüccarlar bodhi ağacı altında yedi haftasını geçirip aydınlanmaya ulaşan Buda’ya ilk yiyecek ikram eden şahıslardır. Dolayısıyla bunlar Buda’nın aydınlanmasından sonra vaazını dinleyen ilk müritleridir. Eser, Buda’nın seyahat ederek ticaret yapan bu iki tüccarı korumak, onların mal ve canlarının emniyette olarak rahat ve güvenilir yolculuk etmelerini sağlamak amacıyla ettiği hayır duadan ibarettir. Metinde iki tüccar bodhi denen bir tür incir ağacının altında oturan Buda ile karşılaşır. Burada Buda vaazına başlar. Önce sutranın sahip olduğu üstünlüklerden bahseden Buda, daha sonra tüccarların dünyanın dört yönüne gittiklerinde emniyette olmalarını diler. Böyle bir dilekte bulunurken Buda, sırasıyla doğu, güney, batı ve kuzey yönünde bulunan takımyıldızları ve büyük hükümdar tanrıları sıralar, daha sonra bu yönlerdeki kutsal mekânların adlarını söyleyip bu mekânların onlara ilahî malı gösterivermelerini ister. Daha sonra bu yönlerde bulunan tanrı kızları ve şeytanların toplulukları ile birlikte tüccarları korumasını ister. Son olarak da o yönlerde bulunan tabiat üstü varlıkların dilinde dualar okur ve bu duaların ne tür bilgiler öğrettiğinden bahseder. Dört yöndeki koruyucuların adlarını saydıktan sonra üst taraftaki Güneş, Ay, Yel ve Ateş tanrıları ile alt taraftaki dört şeytanın da bu tüccarları korumalarını diler. Daha sonra koruyucu şeytanlar, bulundukları mekânlarla birlikte sıralanır ve yine bunların tüccarları korumaları istenir. Son olarak, Buda, İndra tanrıyı çağırıp sutrayı över ve bu sutrayı okuyanların ne tür üstünlüklere sahip olacaklarından söz eder, ondan bir dua okumasını ister. Metin burada kesilir (Kaljanova 2005: 15-16).
Yazma, Urumçi’de bulunan Rus konsolosu Kratkov tarafından diğer Turfan yazmaları ile birlikte Rus Orta ve Doğu Asya Araştırmaları Komitesi’ne verilmiştir. Bu nüshanın hâlen Petersburg Asya Müzesi’nde muhafaza edildiği bilinmektedir. W. Radloff-A. Von Staël-Holstein yayınının giriş kısmındaki bilgilere göre, yazma iyi korunmuştur. Uzunluğu 14,8 cm, genişliği 13 cm olan sert sarı sayfalara yazılmıştır. Bu sayfalar dikilmiştir. Kapağın bulunduğu her iki tarafta şu an 11 tane çok hasarlı 32 tane de iyi durumda olan yaprak bulunmaktadır (Kaljanova 2005: 11).
Metin üzerinde Wilhelm Radloff - A. von Stael-Holstein (1910), Elmira Kaljanova (2005) ve Abdurishid Yakup (2006) olmak üzere üç neşir çalışması vardır.
Eserden Örnekler
(198-208) kün ortudın yıngak yir ülüşinte abıpşay atl(ı)g yir orun ü[(stün)]ki ornagı ayakka tegi[(ml)]igning turkaru amrıkmış [(ar)]ıg çahşap(u)dlıglarnıng ürüg er atı çog ya[(lın)]lar üze y(a)rlıkadaçı t(e)ngridem ed t[((a)varıg kör-)]kitdeçi ol yir orun küzetsün sizlerning amrak isig özüngüzlerni .. korkınçsız ayınçsız inçin esenin eringler ..
(Güney yönünde bir yerde Abıpşay adlı (bir) yer vardır. Saygıdeğer (ve) daimî huzuru bulmuş temiz ahlaklıların sürekli erlik adlarının parlaklık ile ortaya çıkacağı (ve) ilahî malı gösterecek o yer sizin değerli hayatlarınızı korusun. Korkusuz (ve) huzurlu olun.) (Kaljanova 2005: 58-59, 124).
Kaynakça
Ağca, Ferruh (2007). [Tanıtma] Abdurishid Yakup, Dišastvustik. Eine altuigurische Bearbeitung einer Legende aus dem Catuṣpariṣat-sūtra, Harrassowitz Verlag,Wiesbaden, 2006. VIII + 176 ss. ISBN 3-447-05252-x, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4/1 (Mart 2007): 102-107.
Kaljanova, Elmira (2005). Uygurca Dışastvustik (Giriş-Metin- Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi (Dan.: Doç. Dr. Ceval Kaya), İstanbul.
Radloff, Wilhelm; Baron A. von Stael-Holstein (1910). Tisastvustik. Ein in türkischer Sprache bearbeitetes buddhistisches Sütra. Bibliotheca Buddhica 12. St. Petersburg.
Yakup, Abdurishid (2006), Disastvustik. Eine altuigurische Bearbeitung einer Legende aus dem Catusparisat-sūtra. Veröffentlichungen Der Societas Uralo-Altaica / Band 71, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Yıldız, Hüseyin (2013). "Eski Uygurca Dışastvustık’ta İkilemeler Üzerine Notlar". Bengü Beläk. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (Ed. Bülent Gül). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 465-482.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
2 | SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ | ? | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
3 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
5 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
6 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle |