Mizancı Murad’ın II. Abdülhamid döneminde basılan eserleri topladığı bibliyografya. Eser II. Abdülhamid’in tahta geçtiği yıl olan 1876 yılından başlayarak 1890 yılı sonuna kadar İstanbul’da basılan eser ve müellif isimlerini içerir. Osmanlı döneminde yazılmış ilk bibliyografya eserlerinden biri sayılan Devr-i Hâmîdî Âsârı, toplamda 156 sayfa olup Mizancı Murad’ın 2 sayfalık bir mukaddimesi ile birlikte basılır.

Osmanlı sultanlarının kahramanlık kadar ilme ve hayırseverliğe de değer verdiklerinin vurgulandığı mukaddimede, II. Abdülhamid’in âlimlere ve sanatçılara verdiği değer aktarılır. Nitekim Devr-i Hâmîdî Âsârı da basılmadan önce kendi arzusu üzerine II. Abdülhamid’in kontrolünden geçmiş ve çalışmada yer alan eserlerin müelliflerinin de eklenmesi ve türlerine göre tasnif edilmesi hususu onun arzusuyla gerçekleşmiştir. Devr-i Hâmîdî Âsârı; Kütüb-i Dîniyye, Lisân, Fünûn, Edebiyât, Kavânîn ve Nizâmat başlıkları altında beş bölüm şeklinde sunulur. 2659’u telif, 935’i tercüme olmak üzere toplamda 3594 eserin yer aldığı bibliyografyada ağırlığı edebî eserlerin oluşturduğu görülmektedir.

Kütüb-i Dîniyye başlığı altında toplanan dinî eserler İslâmî ve gayrimüslimlerin dinlerine yönelik olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Türkçeden sonra en çok Arapça eserin yer aldığı İslâmî eserler kısmında ahlak, fıkıh, siyer, dua kitabı, ders kitabı, Mesnevi şerhleri gibi pek çok konuya dair kaynak vardır. Gayrimüslimlere yönelik dinî kitaplar bölümünde ise çoğunluğu Hristiyanlığa ait İncil nüshaları ile Protestan ve Ortodoks mezheplerine yönelik 44 esere yer verilmiştir. Mehmed Fevzi Efendi, Şerif Mehmed Efendi, Ahmed Muhtar Efendi, Ali Rıza Efendi, Mehmed Esad Efendi, Dağıstânî Ömer Ziyâeddin Efendi gibi müellifler, bu tasnifte öne çıkan isimlerdir.

594 eserin yer aldığı Lisân tasnifinde Türkçeden sonra en çok yer verilen dil yine Arapça olmuştur. Farsça, Fransızca ve İngilizce eserlerle birlikte mantık, gramer, sözlük, inşa, hat, elifba, imlâ ve çocuklara yönelik okuma yazma kitapları yer almaktadır. Bu tasnifte Ali Nazîmâ, Ahmed Midhat Efendi, Kemal Paşa, Mahmud Şevki Paşa, Cevdet Paşa, Ebuzziyâ Tevfik, Nâbizâde Nâzım, Şemseddin Sâmi, Ahmed Râsim gibi isimlerin eserleri yer alır.

Fünûn tasnifi 290 tanesi tercüme olmak üzere askerî, tıbbî, matematik, coğrafya, tarih, seyahatnâme, siyasî bilimler, sanayi, tarım ve ticaret, ruhbilim, güzel sanatlar ve başka bilimlerde toplam 1160 eserden oluşmaktadır. Ahmed Midhat Efendi’nin psikoloji, felsefe, seyahatnâme türündeki eserleriyle öne çıktığı tasnifte Ali Nazîmâ ve Ebuzziyâ Tevfik’in de çeşitli alanlarda müelliflikleri bulunmaktadır.

Bibliyografyanın Edebiyât tasnifi Türkçe, Arapça, Farsça, Fransızca, Almanca ve Ermenice gibi pek çok dil ile yazılmış 1306 eserden oluşur. Bunlardan 340 tanesi tercüme olmakla birlikte 404 roman, 176 tiyatro, 18 komedya, drama ve pandomima türündedir. Ayrıca hikâye, şiir, aruz, belagat, şerh, makale gibi pek çok türde eserler de bibliyografyaya alınmıştır.

Edebiyat alanında bibliyografyada öne çıkan isim, sekizi tercüme olmak üzere toplam 160 eserin sahibi olan Ahmet Midhat Efendi olmuştur. Muallim Nâci ve Şemseddin Sâmi gibi birçok ismin yer aldığı tasnifte Fatma Aliye başta olmak üzere 13 kadın yazar da bulunmaktadır.

Kavânîn ve Nizâmât tasnifinde çeşitli devlet daireleri ve nâzırlıkların çıkardığı kanunnâmeleri içeren Türkçe, Arapça ve Fransızca yazılmış 143 eser bulunmaktadır. Eserlerdeki konular kanunlar, adlî tıp, suçlar, askerî kanunlar, vergi, ticaret kanunları gibi alanları içermektedir. Abdurrahman Hakkı Bey, Münif Mehmed Paşa, Miralay Ahmed Bey, Şemsi Efendi gibi müelliflerin bulunduğu tasnifte birçok gayrimüslim eser sahibi de yer alır.

Yazarın biyografisi için bk. "Mizancı Murad". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/murat-mizanci