Victor Hugo’nun (1802-1885) 1843 yılında yayınlanan Les Burgraves isimli tiyatrosunun çevirisi. Üç perdelik manzum bir trajedi olan Les Burgraves’in birinci bölümü yedi, ikinci bölümü altı ve üçüncü bölümü dört sahneden oluşmaktadır. Üç fasıl ve üç perdeden oluşan Derebeyleri’nin birinci perde birinci fasıl birinci tablosunda ilk on bir manzara, ikinci perde ikinci fasıl ikinci tablosunda on iki ile on yedinci manzaralar, üçüncü perde üçüncü fasıl üçüncü tabloda on sekiz ile yirmi ikinci manzaralar bulunmaktadır.

Les Burgraves; aile, kardeşlik ve evlatlık bağları temalarını işleyen ve kader tarafından yönlendirilen lirik ve romantik bir dramdır. Bizi 1214 yılı Almanya’sına, eski Burgrave Job’a götürür. Ortaçağ’da Ren kıyısındaki Heppenheff Kasabasında kibirli vasallar, bilge Burgrave Job’un gücünü gasp ederek bölgede tiranlığın hüküm sürmesini sağlarlar. Kalenin yeraltı geçitlerinin derinliklerine hapsolmuş bu despotizmin kurbanları olan köleler ve plebler ölmüş olsa da İmparator Frédéric Barbarossa’nın onları zulümden kurtarmaya geleceğini ummaktadırlar. Kendi adına, hiçbir şey bilmediği anne babasından doğan genç bir adam olan Otbert, Eyüp’ün torunlarından Hatto’nun gelini Regina’ya delice âşık olur. Ayrıca yetim adama âşık olan Regina, onu ölüme yaklaştıran bir hastalıktan muzdariptir. Cadı Guanhumara, neredeyse sürekli olarak sahnenin arkasında korkunç bir gölge gibi, ona bir kaçış sağlamaktadır. Sevgilisini kurtaramadığı için çaresiz kalan Otbert, kendisini yetiştiren yaşlı cadı Guanhumara, Regina’yı ölümlü hizmetten kurtarmaya söz verdiğinde umutlanır. Otbert, yaşlı kadına ne borçlu olacağını bilmeden Regina’yı kurtarmak için acele eder. Ancak anlaşmayı yerine getirmek için ne yapması gerektiğini açıklayınca adamın yüzü sararır. Eğer güzellik hastalıktan kurtulursa, Otbert Guanhumara’nın hayatını mahvedeni eliyle öldürmek zorunda kalacaktır. Otbert’in gelişi, Regina’ya olan romantik duygularının köpürmesi ve güzelliğin ölümcül hastalığı karşısında hissedilen kadercilik ile oyuna daha romantik bir dokunuş katmaktadır.

Derebeyleri tiyatrosunun başında oyunda yer alan şahıslara ait bilgi verilmiştir: Jöp: (İnbihaf) Kalesinin Beyi, Maynus: Jöp’ün oğlu ve (Varan) Beyi, Hatu: Manyus’un oğlu, Gorlua: Hatu’nun oğlu (Pec) Saren Beyi, Fredrik Bariros: Almanya İmparatoru, Utber: Aslı nesli namalum bir asker, Rojina: Kontas ve Hatu’nun nişanlısı Utber’in maşukası, Aduyeğ: Rojina’nın sütninesi, Ganhumara: Esir bir kadın, Jerhard: Tornuj Beyi, Jilisa: Lusak Beyi, Platon: Muradı Beyi, Lupus: Munis Kontu, Kadvala: Ufenfels Beyi, Daryus: Lahnen Beyi, Karl /Herman/ Sinulifus: Talebeden esir, Haken/ Kondikaryus/ Tudon/ Könj/ Sivan: Köylü ve tüccarlardan esir, Jüsyös: Bir asker bir zabit’tir. Ahmet Mithat Efendi tercüme eserlerinin seçiminde fayda yönünü esas almaktadır. Bu amacın gerçekleşmesi için tercüme edilen metnin Türk okuyucusu için anlaşılır bir hâle getirilmesi gerekmektedir. Ahmet Mithat’a göre farklı kültür ve medeniyet dünyasına ait eserlerin bizim kültür ve medeniyet dünyamıza hiçbir müdahalede bulunulmaksızın, hatta cümle yapılarına bile müdahale edilmeksizin taşınması doğru değildir. Hem Türkçenin ‘şive’sinin korunması hem de okuyucunun anlatılan olayı veya hikâyeyi daha iyi anlayabilmesi için metne müdahale edilmeli, gerekirse ekleme veya çıkarmalar yapılmalıdır. Mithat Efendi tercüme için Fransa’da ilgi gören ve aynı şekilde kendi okuyucu kitlesi için de ilgi çekici olacağını düşündüğü ahlâkî ve pedagojik bakımdan faydalı eserleri seçmektedir.

Üç perdeden oluşan tiyatroyu Ahmet Mithat Efendi 1881 yılında “Derebeyleri” adıyla tercüme etmiştir. Büyük boy çift sütun otuz iki sayfa olan eser Seyfettin Özege Nadir Eserler Koleksiyonunda kayıtlıdır. Eserin kapağında “Dram, üç fasıl, üç perde, müellifi Fransız şair-i meşhurlarından Victor Hugo, mütercimi A… M… Maarif Nezâret-i Celilesi ruhsatiyle tab olunmuştur.” bilgisi mevcuttur. Manzum olan bu trajediyi Ahmet Mithat Efendi nesir olarak tercüme etmiştir. Les Burgraves tiyatrosu ilk kez 7 Mart 1843 tarihinde Comedie Française’de sahnelenmiştir. Aynı şekilde Derebeyleri de ilk kez Güllü Agop Osmanlı Tiyatrosunda sahnelenmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi