DERE-NÂME/HÂCE FESÂD VE SÖZ EBESİ (SÂBİT)
mizahî mesnevi
Sâbit, Alâaddin Ali (d. ?/? - ö. 11 Şaban 1124/5 Eylül 1712)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sâbit'in kaleme almış olduğu mizahî-müstehcen mesnevi. Hâce Fesâd ve Söz Ebesi adıyla da bilinen eser, aruzun "feilâtün feilâtün feilün" vezniyle yazılmış 169 beyitlik bir mesnevidir. Eser Turgut Karacan tarafından  ikisi İstanbul Topkapı Sarayı, dördü de Erzurum Seyfettin Özege Kütüphanesi’nde mevcut olan 6 nüshadan yararlanılarak yayımlanmıştır. Karacan, eser hakkında bilgi verdikten  sonra mesneviyi dil-ifade, mizah, vezin-kafiye, atasözleri-deyimler başlıkları altında inceler. Hâce Fesâd ve Söz Ebesi'nin tam metnini verdikten sonra mesnevinin içerisinde geçen kelimelerin bir sözlüğünü eserin sonuna ilave eder. 

Eserin konusu şöyledir: Rodoscuk’ta yalancı ve kadın düşkünü Söz Ebesi adındaki derviş bir gün Cehennem Deresi'nde gezerken evli bir Ermeni güzeline tutulur. Ona kavuşmak için kilisede mum yakar, kurbanlar adar. Bu yaptıkları kâr etmeyince Hoca Fesad'a derdine bir çare bulması için gider. Hilekâr Hoca Fesad, Bokçu Murad’ın karısıyla Donlu Dere’ye gittiklerini öğrenir. Söz Ebesi’ni hamile kadın şekline sokar ve Ermeni güzeliyle kocasına komşu olurlar. Bunları gören karı, koca doğumun yakın olduğunu ve kadının ikiz çocuğunun olabileceğini düşünür. İki saat sonra Hoca Fesad, karısının doğum yapmak üzere olduğunu, bir ebenin gerektiğini söylemek için yanlarına gelir. Hileye kanan komşusu, karısını yardıma gönderir. Ermeni güzeli, Söz Ebesi’nin yanına gelince oyuna getirildiğini anlar. Kocasına "Bu kadın değil, erkekmiş" diye seslenir. Kocası, erkek çocuğu olduğu zannıyla Hoca Fesad’ı kutlar. Hoca Fesad da çocuğunu görmek bahanesiyle  ayrılır, Ermeni güzeli bu sefer "Be Murad gel iki oldu erkek" diye bağırır. Kocası "Kadının karnının hâlinden ikiz olacağı belliydi" diye düşünür (Karacan 1990: 11-12).

Dere-nâme, klasik hikâyelerden farklı bir mesnevidir; dil, ifade, konusundaki yerlilik ve yenilik, enteresan tip ve sahneleriyle dikkat çeker. Mahallî hayatın gündelik olayları etrafında teşekkül eden mizah ve şehevî duygular eserin mihverini oluşturur.  Küçük bir mesnevi olan Dere-nâme’de atasözleri ve deyimlerle, eski ve orijinal kelimeler oldukça fazladır (Karacan 1990: 3,17).

Şairin biyografisi için bk. “Sâbit, Alâaddin (Ali)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabit-alaaddin-ali 



Eserden Örnekler


Hâce Fesâd ve Söz Ebesi

Zümre-i şîfteden bir nahsend

Eyledi nakle sezâ bir pâ-bend


Dir ki olmışdı Rodoscuk'da nihân

Beş şehr sürgüni bir rind-i cihân


Çene remmâlı haber hammâlı

Lâf sermâye yalan dellâlı


Çenede yüksek idi mertebesi

Halk içinde lakabı Söz Ebesi


Şûh-tab' idi açık meşreb idi

Lâübali bir ışık mezheb idi


Meskeni idi Cehennem Deresi

Dûzaha nâzır idi penceresi


Çatal Abdâl'da olup sâhib-i post

Ya'ni hem muğlim idi hem zen-dost


Götci Bey Tekyesi'ne nâzır idi

Her cehennemde yeri hâzır idi


Hânkâh-ı hevesün pür vecdi

Koçek-i halka be-gûş-ı necdi


Kahvenün mey-kedenün kallâşı

Baba şeytân ocağı ferrâşı

...

Zeni şeklüne koyup Söz Ebesin

Bağladı karnına bir yağ debesin


Gebe ‘avret gibi ol merd-i pelîd

Şişirüp karnını itdi taklîd


Şöyle bir tarz ile benzetdi gidi

Farkı hünsâ gibi pek müşkil idi


Koyup ol surete bu masharayı

Giydi bunlar dahi Donlı Dereyi


Meğer ol nekbet-i bîgâne

Bâğ konşusı imiş cânâne


Bâğ takribin idüp dâm-ı merâm

Ya’ni pâ-bende dolaşurdı müdâm


Âteş-endâz-ı serâ-perde-i hâb

Ya’ni ol fâcire-i hâne-harâb


Gûşe-i bağda ‘âyş ü demde

Tâze ter gömlek ile ‘âlemde


 ‘Âlem eylerken eriyle tenhâ

Geçdi ol gul-ı beyâbân-ı belâ


Uydurup pîre-zen-i bed-hoyî

Koncolos yapılı bir câdûyı


Olup âbîsten-i bâr-ı nireng

Apışup kalmış idi bir ferseng

...

Olmış işkenbe-i âmâside

Müntefih lâşe-i germâ-dîde


Mezbele tezkiresidür gûyâ

Tutacak kollarıdur dest ile pâ (Karacan 1990: 25, 32).



Kaynakça


Karacan, Turgut (hzl.) (1990). Sâbit, Derenâme ya da Hâce Fesâd ve Söz Ebesi. Sivas: Dilek Basımevi.

Atıf Bilgileri


KOÇ, Munise. "DERE-NÂME/HÂCE FESÂD VE SÖZ EBESİ (SÂBİT)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dere-name-tees-1345. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
2 ZAFER-NÂME-İ HÂNÎ/GAZÂ-NÂME/SELİM-NÂME (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin (Ali) Dr. Öğr. Üyesi Ali Emre Özyıldırım
Görüntüle
3 BERBER-NÂME (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Akın ZENGİN
Görüntüle
4 AMRÜ'L-LEYS (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Akın ZENGİN
Görüntüle
5 EDHEM Ü HÜMÂ (SÂBİT) Sâbit, Alâaddin Ali Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
7 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
8 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
10 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
11 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle