- Yazar Biyografisi (TEİS)
Sâbit, Alâaddin Ali - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:02/04/2022
DERE-NÂME/HÂCE FESÂD VE SÖZ EBESİ (SÂBİT)
mizahî mesneviSâbit, Alâaddin Ali (d. ?/? - ö. 11 Şaban 1124/5 Eylül 1712)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Sâbit'in kaleme almış olduğu mizahî-müstehcen mesnevi. Hâce Fesâd ve Söz Ebesi adıyla da bilinen eser, aruzun "feilâtün feilâtün feilün" vezniyle yazılmış 169 beyitlik bir mesnevidir. Eser Turgut Karacan tarafından ikisi İstanbul Topkapı Sarayı, dördü de Erzurum Seyfettin Özege Kütüphanesi’nde mevcut olan 6 nüshadan yararlanılarak yayımlanmıştır. Karacan, eser hakkında bilgi verdikten sonra mesneviyi dil-ifade, mizah, vezin-kafiye, atasözleri-deyimler başlıkları altında inceler. Hâce Fesâd ve Söz Ebesi'nin tam metnini verdikten sonra mesnevinin içerisinde geçen kelimelerin bir sözlüğünü eserin sonuna ilave eder.
Eserin konusu şöyledir: Rodoscuk’ta yalancı ve kadın düşkünü Söz Ebesi adındaki derviş bir gün Cehennem Deresi'nde gezerken evli bir Ermeni güzeline tutulur. Ona kavuşmak için kilisede mum yakar, kurbanlar adar. Bu yaptıkları kâr etmeyince Hoca Fesad'a derdine bir çare bulması için gider. Hilekâr Hoca Fesad, Bokçu Murad’ın karısıyla Donlu Dere’ye gittiklerini öğrenir. Söz Ebesi’ni hamile kadın şekline sokar ve Ermeni güzeliyle kocasına komşu olurlar. Bunları gören karı, koca doğumun yakın olduğunu ve kadının ikiz çocuğunun olabileceğini düşünür. İki saat sonra Hoca Fesad, karısının doğum yapmak üzere olduğunu, bir ebenin gerektiğini söylemek için yanlarına gelir. Hileye kanan komşusu, karısını yardıma gönderir. Ermeni güzeli, Söz Ebesi’nin yanına gelince oyuna getirildiğini anlar. Kocasına "Bu kadın değil, erkekmiş" diye seslenir. Kocası, erkek çocuğu olduğu zannıyla Hoca Fesad’ı kutlar. Hoca Fesad da çocuğunu görmek bahanesiyle ayrılır, Ermeni güzeli bu sefer "Be Murad gel iki oldu erkek" diye bağırır. Kocası "Kadının karnının hâlinden ikiz olacağı belliydi" diye düşünür (Karacan 1990: 11-12).
Dere-nâme, klasik hikâyelerden farklı bir mesnevidir; dil, ifade, konusundaki yerlilik ve yenilik, enteresan tip ve sahneleriyle dikkat çeker. Mahallî hayatın gündelik olayları etrafında teşekkül eden mizah ve şehevî duygular eserin mihverini oluşturur. Küçük bir mesnevi olan Dere-nâme’de atasözleri ve deyimlerle, eski ve orijinal kelimeler oldukça fazladır (Karacan 1990: 3,17).
Şairin biyografisi için bk. “Sâbit, Alâaddin (Ali)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabit-alaaddin-ali
Eserden Örnekler
Hâce Fesâd ve Söz Ebesi
Zümre-i şîfteden bir nahsend
Eyledi nakle sezâ bir pâ-bend
Dir ki olmışdı Rodoscuk'da nihân
Beş şehr sürgüni bir rind-i cihân
Çene remmâlı haber hammâlı
Lâf sermâye yalan dellâlı
Çenede yüksek idi mertebesi
Halk içinde lakabı Söz Ebesi
Şûh-tab' idi açık meşreb idi
Lâübali bir ışık mezheb idi
Meskeni idi Cehennem Deresi
Dûzaha nâzır idi penceresi
Çatal Abdâl'da olup sâhib-i post
Ya'ni hem muğlim idi hem zen-dost
Götci Bey Tekyesi'ne nâzır idi
Her cehennemde yeri hâzır idi
Hânkâh-ı hevesün pür vecdi
Koçek-i halka be-gûş-ı necdi
Kahvenün mey-kedenün kallâşı
Baba şeytân ocağı ferrâşı
...
Zeni şeklüne koyup Söz Ebesin
Bağladı karnına bir yağ debesin
Gebe ‘avret gibi ol merd-i pelîd
Şişirüp karnını itdi taklîd
Şöyle bir tarz ile benzetdi gidi
Farkı hünsâ gibi pek müşkil idi
Koyup ol surete bu masharayı
Giydi bunlar dahi Donlı Dereyi
Meğer ol nekbet-i bîgâne
Bâğ konşusı imiş cânâne
Bâğ takribin idüp dâm-ı merâm
Ya’ni pâ-bende dolaşurdı müdâm
Âteş-endâz-ı serâ-perde-i hâb
Ya’ni ol fâcire-i hâne-harâb
Gûşe-i bağda ‘âyş ü demde
Tâze ter gömlek ile ‘âlemde
‘Âlem eylerken eriyle tenhâ
Geçdi ol gul-ı beyâbân-ı belâ
Uydurup pîre-zen-i bed-hoyî
Koncolos yapılı bir câdûyı
Olup âbîsten-i bâr-ı nireng
Apışup kalmış idi bir ferseng
...
Olmış işkenbe-i âmâside
Müntefih lâşe-i germâ-dîde
Mezbele tezkiresidür gûyâ
Tutacak kollarıdur dest ile pâ (Karacan 1990: 25, 32).
Kaynakça
Karacan, Turgut (hzl.) (1990). Sâbit, Derenâme ya da Hâce Fesâd ve Söz Ebesi. Sivas: Dilek Basımevi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Doç. Dr. abdulkadir erkal |
Görüntüle | ||
2 | ZAFER-NÂME-İ HÂNÎ/GAZÂ-NÂME/SELİM-NÂME (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin (Ali) | Dr. Öğr. Üyesi Ali Emre Özyıldırım |
Görüntüle | ||
3 | BERBER-NÂME (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
4 | AMRÜ'L-LEYS (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
5 | EDHEM Ü HÜMÂ (SÂBİT) | Sâbit, Alâaddin Ali | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
6 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
7 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
8 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
9 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
10 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
11 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
12 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
13 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
14 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
15 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |