- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şilazin Praşnikė/Praştinkė - Madde Yazarı: Dr. Selin BAYRAK
- Eser Yazılış Tarihi:11. yüzyıl sonu / 12. yüzyıl başı
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Hikâye (Öykü)
- Yayın Tarihi:07/10/2021
DANTIPALI BEG HİKÂYESİ
hikâyeŞilazin Praşnikė/Praştinkė (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Uygur Türkçesi dönemine ait Daśakarmapathāavadānamālā “On (kötü) davranış yollarının zincirleme hikâyesi” içerisinde geçen çatiklerden biri.
Burkan inanışına göre canlılar, geldikleri dünyada yaptıkları amellere göre, Tanrılar âleminde, cinler âleminde, insanlar âleminde ya da hayvanlar âleminde, Nirvana’ya ulaşana kadar tekrar tekrar dünyaya gelmektedir. Buda’nın kendisi de birçok kez dünyaya gelmiştir. Çatikler, burkanların çeşitli hayatlarını konu edinen, olağanüstü olaylarla süslü masallardır (Ercilasun 2009: 244).
Dantıpalı Beg Hikâyesi, Dantıpalı Bey adında, canlıları öldürmekten zevk alan kötü bir hükümdarla iyilik sahibi geyikler beyinin arasında geçen olayları anlatmaktadır. Hikâyeye göre, Dantıpalı Beg, iyilik sahibi geyikler beyini öldürür ve Avış cehennemine gönderilir.
Dantıpalı Beg Hikâyesi, Kavi Drrė Saŋadas tarafından Ugu Küşen (Tohar B) dilinden Toharcaya (Toharca A); Şilazin Praşnikė/Praştinkė tarafından da Toharca (Toharca A)’dan Eski Uygur Türkçesine çevrilmiştir. Daśakarmapathāavadānamālā’nın, Petersburg, Berlin ve Ürümçi (Hami) olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır.
Eserin yazılış tarihi hakkında araştırmacılar arasında çeşitli görüşler bulunmakla birlikte, Elmalı (2016:14)’ya göre eser, en geç 11. yüzyıl sonu 12. yüzyıl başlarında yazılmıştır.
Dantıpalı Beg Hikâyesi üzerine Müller-Gabain’in Uigurica IV içerisindeki neşirleri; S. Himran’ın Uygurca Üç Hikâye adlı kitabı; M. Elmalı’nın Daśakarmapathāavadānamālā üzerine doktora tezi ve kitabı, G. Shimin-J.P. Laut- J. Wilkens’in Daśakarmapathāavadānamālā Hami nüshası üzerine yaptıkları çalışmalar ve Ümit Özgür Demirci’nin Eski Uygurca Dört Çatik adlı eseri bulunmaktadır.
Eserden Örnekler
şastarakarıkı bahşı inçe tép tédi inçe şastırta éşidülür yme öŋre ertmiş üdün bo ok çambudivip yértinçü yér suvda dantıpalı atlıg élig beg bar erti yek rakşas köŋüllüg q… turkaru adınlarnıŋ isig özlerin üzgeli kanmaz erti qw…özlüg ölürmekde ögrünç sevinç boltokda ol alku edgü törülerke çıgay yavgan köŋüllük dantıpalı élig adınlarıg ölürser anı üze artokrak sevinür erti öz etözin alp katag üze tutar erti adın kişi emgeklig bolsar etözin meŋiligçe sakınur erti kanlıg türtüngü üze turkaru etözin türtünür erti
(Şastarakarakı (adlı) hoca şöyle dedi: ‘Din kitaplarında şöyle anlatılır, yine çok uzun zaman önce Çambudicip (adıyla) anılan bu dünyada, Dantıpalı adlı bir hükümdar varmış, şeytanlar... gönüllü… daima başkalarının canını almaktan bıkmaz idiler… Canlı öldürmekten büyük zevk aldıklarından, o bütün iyi (ve) güzel alışkanlıklarından yoksunmuş. Kötü kalpli Hükümdar Dantıpalı başkalarını öldürürse, bu (yaptığından) oldukça fazla sevinç duyarmış. Kendi özünü sağlam tutarmış. Başka kişi acı çekse, kendisi için sevinç (kaynağı olarak) düşünürmüş. Kanlı merhemler ile daima vücudunu merhemlermiş.) (EUDÇ 589-604).
Kaynakça
Demirci, Ümit Özgür (2014). Eski Uygurca Dört Çatik. İstanbul: Kesit Yay.
Elmalı, Murat (2009). Daśakarmapathaavadānamālā: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Elmalı, Murat (2016). Daśakarmapathāavadānamālā. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Ercilasun, Ahmet B. (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
Himran, Saadet (1946). Uygurca Üç Hikâye. İstanbul.
Müller, F.W.K – Gabain, A. Von (1931). Uigurica, IV. SPAW, Berlin.
Shimin, Geng-Jens Peter, Laut-Jens, Wilkens (2005). "Fragmente der uigrischen Daśakarmapathaavadānamālā aus Hami (Teil 1)". UAJb, N.F 19: 72-122.
Shimin, Geng-Jens Peter, Laut-Jens, Wilkens (2006). "Fragmente der uigrischen Daśakarmapathaavadānamālā aus Hami (Teil 2)". UAJb, N.F 20: 72-122.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
2 | SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ | ? | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
3 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
5 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
6 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle |