DALDAN ATILAN DAŞ TOPUĞA DEYER (NECEF BEK VEZİROV)
tiyatro
Necef Bek Vezirov (Vezirli, Necef Bey) (d. 1854 / ö. 1926)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Necef Bey Vezirov’un kaleme alıp 1890 yılında tamamladığı, dört perdeden oluşan bir tiyatro eseri. Azerbaycan Türkçesinde ve Rus dilinde kaleme alınmıştır. Eser ilk defa 1893 yılında Şuşa’da Ermeni matbaasında neşredilmiştir. Hırda Hanım'ın kızı Sâkine’yi evlendirmek istemesi ve bu yüzden çöpçatanlık ve büyücülüğe başvurması sonucu, Hırda Hanım’ın ve ailesinin başına gelenler eserin konusunu oluşturur.

Necef Bey Vezirov’un, diğer eserleri gibi Daldan Atılan Daş Dopuğa Deyer eseri de “realist” bir dil üslubuna sahiptir. Onun, Daldan Atılan Daş Dopuğa Deyer, Adı Var Özü Yok vb. eser isimleri bile halk deyişlerinden oluşmaktadır. Bu durumda Vezirov’un, eserlerinde Azerbaycan halk hayatını yansıttığı, Azerbaycan dili ve kültürünü iyi bir şekilde aktardığı söylenebilir. Dolayısıyla, eserin adının bile halk deyişi olması, eserde Hırda Hanım ve Nurcihan karakteri tarafından sık sık edilen dua ve bedduaların yer alması, “geraylı, karavelli" gibi halk edebiyatına ait türlerin geçmesi, yer yer atasözlerin, deyimlerin ve manilerin kullanılması, Vezirov’un bu eserinin milli varlığa, unsurlara ve halk kültürüne dayandığını kanıtlar niteliktedir.

Eserin kişilerini; Hırda Hanım ve eşi Abdurrahman Bey, kızları Sâkine, Doktor İskender Bey, Derviş Haydarali, Çöpçatan Nurcihan, Deli Şirin, hizmetçiler Abdurrahim ve Peri oluşturur. Birinci perdede eserin ana kahramanı olan Hırda Hanım’ın kızını, beğendiği biriyle evlendirmek istemesi üzerine, eşi Abdurrahman Bey’le tartışması ve kızını evlendirmek için toplumda yer edinen çöpçatanlık, hurafeler, büyücülük ve sahte derviş gibi uygunsuz yöntemlere başvurması anlatılır. Müslüman bir ailenin, evlilik gibi önemli bir konuda gelenek ve göreneklere bağlı olması ve Müslüman bir aileye yakışır şekilde davranılması gerektiği düşüncesi, Hırda Hanım’ın eşi Abdurrahman Bey tarafından vurgulanır.

İkinci perdede edebiyatta toplumun bir geleneği olarak işlenen ve ön plana çıkan evlilik ritüelinin gerçekleşmesi için yapılan çöpçatanlık, hurafelere dayalı birtakım yöntemler, sahte derviş tarafından gerçekleştirilen ritüeller ve büyüler, Hırda Hanım ve onun etrafındaki paragöz ve dolandırıcı kişiler tarafından tatbik edilir ve entrikalarla kızın evlenmesi için düzenekler hazırlanır. Böyle bir düzeneğin Hırda Hanım etrafında gerçekleşmesi, toplumda yer alan onun gibi kadınların hurafelere ve büyücülüğe olan inancının kuvvetli olması ve eğitimsiz olmaları neden olmuştur.

Üçüncü perdede toplumdaki pek çok kesim tarafından kendine yer bulan çöpçatanlık ve büyücülük gibi faaliyetlerin ne kadar yanlış ve mantık dışı olduğu, halkın, sahtekâr derviş ve büyücülük yaptığını iddia eden kişiler tarafından nasıl kandırıldığı çarpıcı bir şekilde, eserin orijinal karakteri olan ve halkın “deli” sıfatıyla adlandırdığı Şirin tarafından, toplumu yansıtan tavırları ve sözleriyle dile getirilir. Eserde toplum tarafından deli olarak adlandırılan Şirin, aslında deli değildir. Deli numarası yaparak toplumun vurdumduymazlığını, cehaletini ifşa eder. Bu nedenle "Deli Şirin" karakteri hem o sosyal çevrenin bir yansıması hem de eleştirel bir parodisidir.

Dördüncü perdede sahte dervişin ve Nurcihan Hanım’ın yaptığı büyücülük, birtakım hurafelere dayalı yöntemler ve söylenen yalanlar, Hırda Hanım’ın eşi Abdurrahman Bey’in, gerçekleri öğrenmesiyle tek tek ortaya çıkar. Abdurrahmen Bey tarafından, büyücülük gibi faaliyetlerin ne kadar yanlış olduğu bir kez daha vurgulanır.

Eserden Örnekler


Şirin. Görǝsǝn hǝkim ǝvdǝdir mi?

Nurcahan. Hǝkim, başına dönüm, odludu, qoyma içǝri girǝ, yoxsa xata elǝr.

İskǝnderbǝy. Dǝli dǝ mǝriz deyilmi? Qoy gǝlsin görüm dǝrdi nǝdi?.. Hǝr kimsǝn içǝri gir.

Nurcahan. Mürǝxxǝs olum, başına dönüm. Şirin daxil olur.

Şirin. Paho, paho! Nurcahan qarı, axiretsiz! Nǝ tez xam yerǝ şikara çıxmısan?

Nurcahan. Qapıdan belǝ dur, menim zırrama dǝli ilǝ işim yoxdu!

Şirin. Hǝlǝ dur! Dur! Yoxsa axırını elǝrǝm… Hǝkim, qadan alım, verdiyiniz dava qurtarıb, amma uşaq da yaxşıdı.

İskǝnderbǝy. Çox ǝcǝb, artıq lazım deyil!

Şirin. Bǝy, mǝnim adım Dǝli Şirindi. Tamam vilayǝt, mǝni dǝli hesab elǝyir, mǝn bu saat sübut elǝrǝm ki, mǝn dǝli deyilǝm. Ancaq ǝrzimǝ qulaq asın vǝ sǝn dǝ, Nurcahan, ǝlim-ayağım dǝymǝmiş dur yerindǝ (Memmedova 2005: 35).

Kaynakça


Akın, Ümit (2018). Necef Bey Vezirov’un Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Doktora Tezi. Ege Üniversitesi.

Askerli, Zaman (1998). Necef Bey Vezirov. Bakü: Şuşa Neşriyyatı.

Kasımzade, Feyzulla (1954). Necef Bey Vezirov. Bakı: Azerneşr.

Kasımzade, Feyzulla (1966). XIX Asır Azerbaycan Edebiyatı Tarihi. Bakı: Maarifneşr.

Kasımzade, Feyzulla, Hüseyin, Sadık (1935). Necef Bey Vezirov Eserleri. Bakü: Azerneşr.

Memmedova, Dilare (Düz.) (2005). Necef Bey Vezirov Eserleri. Bakı: Şark-Garp.

Memmedov, Hayrulla (1991). Necef Bey Vezirov Seçilmiş Eserleri. Bakü: Maarif Neşriyyatı.

Memmedov, Kamran (1995). Necef Bey Vezirov. Bakı: Azerneşr.

Memmedov, H. Zaman Askerli (2002). Necef Bey Vezirov Seçilmiş Eserleri. Bakü: Maarif Neşriyyatı.

Atıf Bilgileri


Erenbaş Pehlivan, Seher. "DALDAN ATILAN DAŞ TOPUĞA DEYER (NECEF BEK VEZİROV)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/daldan-atilan-das-topuga-deyer-necef-bek-vezirov. [Erişim Tarihi: 03 Şubat 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TEMSİLÂT (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
2 NAZM VE NESR HAKKINDA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
3 TENĠİD RİSALESİ (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
4 KRİTİKA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
5 KEMALLÜDDÖVLE MEKTUBLARI (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
6 HEKÂYET-İ YUSUF ŞAH (VEYA ALDANMIŞ KEVÂKİB) (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) Mirza Fethali Ahundzade Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle
7 YEYERSEN KAZ ETİNİ GÖRERSEN LEZZETİNİ (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle
8 DAĞILAN TİFAK (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle
9 NADANLIK (NERİMAN NERİMANOV) Neriman Nerimanov Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle
10 DİLİN BELASI / ŞAMDAN BEY (NERİMAN NERİMANOV) Neriman Nerimanov Dr. Ahmet ÇAM
Görüntüle