Gazâlî mahlaslı, Deli Birâder lakaplı şairin hezliyyât  tarzında kaleme aldığı  konusu cinsellik olan manzum-mensur eser. "Gamları Defeden ve Kaygıları Kaldıran Kitap" anlamına gelen bu çalışma yedi bölümden oluşur.

"Birinci bölüm nikâhın meziyetlerini ve sevişmenin faydalarını; ikinci bölüm gulâmpâra kardeşlerin ve zampara biraderlerin arasında geçen tartışmayı ve savunmalarını, üçüncü bölüm servi boylu yalın yüzlüler ve lale yanaklı oğlanlarla sohbetin zevklerini, dördüncü bölüm gümüş tenli kadınlar ve yasemin göğüslü kızlarla oynaşmanın hazlarını, beşinci bölüm çeşitli şekillerdeki cinsel ilişkileri, altıncı bölüm edilgen eşcinsellerin, travestilerin ve ne idüğü belirsizlerin  durumlarını ve çirkin davranışlarını, yedinci bölüm ise gidilerin ve boynuzluların aynı yolun yolcusu olduklarını ele alır (Bingölçe 2007: 12-13).

Kaynaklarda, Şehzâde Korkut’un Gazâlî'yi yanından hiç ayırmadığı ve onsuz bir yere gitmediği zikredilir. Deli Birâder Şehzâde ile birlikte Mısır’a gider; Manisa’ya döndükten sonra Piyâle Bey için Dâfiu’l-Gumûm ve Râfiu’l-Humûm'ı kaleme alır. Eseri Şehzâde Korkut’a sunduğunda onu kapısından kovduğu söylenir. Ancak şehzâdenin, yakalanıp öldürüleceği sırada yanında Piyâle Bey ile Deli Birâder’in bulunmasını istemesinden bu rivayetin doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Deli Birâder’in Manisa’da yazıp Piyâle Bey’e takdim ettiği Dâfiu’l-Gumûm ve Râfiu’l-Humûm adlı eseri Sehî’nin ifadesiyle “gāyet galat ve fâhiş fuhşiyyât ve hezeliyyâttan ibarettir.” (Gökyay 1994: 135).

Gazâlî, Şehzâde Korkut'un musahibi Piyâle Bey'e takdim ettiği bu çalışmasında Acem ve Arap kaynaklarından yararlanmıştır. El-Ezrakî'nin Elfiyye ve Şelfiyye isimli meşhur eserinden alıntılarla, Ubeyd-i Zakanî ve Aynî gibi şahsiyetlerin yapıtlarından seçmelerle metnini oluşturmuştur. Ancak bu alıntılar kitabın orijinalliğini zedelememiştir. Çünkü Gazâlî, devrinin cinsellik, sevişme, sevgili anlayışlarını, meclislerde ve halk arasında söylenen erotik, komik ve mecazî hikâyelerle ustaca harmanlayarak bir araya getirmiştir. Evlilik, cinselliğin doğuşu ve tarihi, dulların ve bakirelerin meziyetleri, eşcinseller ile zamparaların atışmaları, pezevenkler, boynuzlular, transseksüeller; medrese ve tekkelerde yaşanan cinsel rezaletler, mastürbasyon ve hayvanlarla ilişkiler, cinsel hileler ve daha birçok konu, mizahî hikâyelerle ve de şiirlerle renklendirilerek dönemin günlük diliyle esere yansımıştır (Bingölçe 2007: 6).

Deli Birâder, eserinde yer alan konuların ve hikâyelerin, Şehzâde'nin sarayındaki işret meclislerinde söylenegeldiğini belirtir. Piyâle Bey'in neşelenmek, kederi dağıtmak, gamı defetmek için bütün bunları kağıda aktarıp bir kitaba dönüştürmesi için kendisine ricanın da ötesinde ısrar ettiğini kaydeder (Bingölçe 2007: 6-7).

Gazâlî, eserini "hileyi, kötülüğü bertaraf etmek; sapıklıktan korunmak amacına hizmet etmek üzere" yazılmış "güldürürken düşündüren" bir eser olarak nitelendirir. Tersini göstererek doğruyu-düzgünü ima etmeye çalışır. Bu yüzden eser pek çok abartı unsuru ve mecaz içerir. Metinde anlatılan cinsel hikâyeler her zaman cinsellikten söz etmez. Hayatın diğer alanlarına, toplumun ve insanlığın başka durumlarına da somutlama yoluyla yorum getirir (Bingölçe 2007: 12).

Eserin Milli Kütüphane, Yz A 1840; Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi Bölümü No: 3629 ve İstanbul Üniversitesi, Türkçe Yazmalar, No: 1400'de olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır (Gökyay 1994: 135-136, Bingölçe 2007: 44).

Dâfiu’l-Gumûm ve Râfiu’l-Humûm üzerine Robert Landor (2001) ve Filiz Bingölçe (2007) bir kitap; Selim Sırrı Kuru bir doktora tezi (2000) ve bir makale (2001); Murat Bardakçı (2009) ise bir kitap bölümü hazırlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Gazâlî, Deli Birader”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gazali-deli-birader