Fransız kadın yazar Emil de Girardin tarafından yazılmış eserin Mehmed Rifat ile Hasan Bedrettin tarafından Türkçeye çevirisi. Mehmet Rıfat ve Hasan Bedrettin yaptıkları çeviriyle ilgili şu açıklamayı yaparlar: “Fransa meşahir-i müellifelerinden Madam Emil Le Girardin’in ‘Cleopatre’ namıyla manzum olarak yazdığı tragedya ile Cleopatre’nın tercüme-i hâli ve bazı vakayi-i tarihiyesinden tertip ve tercüme olunmuştur.” (Hasan Bedreddin ve Mehmed Rifat 1292: 147).

Bu ifadelerden anlaşıldığına göre eser tam bir çeviri olmayıp tarihî gerçekler ve mütercimlerin üsluplarına da bağlı olarak birtakım değişiklik ve ilâvelerle Türkçeye aktarılmıştır. Yani eser telif-tercüme karışık olarak tertip edilmiştir. Eser, vakanın tarihî gerçeklerden hareketle kurgulanmış olması ve sonunda birinci derecedeki kişilerinin ölmesi bakımından trajedi türünün tipik bir örneğidir. Bununla birlikte vaka kişilerinin esere kaynaklık eden tarihî kişilerle gerek adları, gerekse hayat çizgileri bakımından birtakım farklılıklar gösterdiği de gözden kaçmaz. Ancak bu durumun edebî eser için bir zaaf olmadığı da belirtilmelidir. Oyunda, mütercimlerin edebiyat anlayışının bir yansıması olarak yer yer “kıssadan hisse” anlayışıyla verilmiş tiratlara rastlanır. Eserdeki bu özellik, Tanzimat Dönemi Türk edebiyatında Namık Kemal’in sistemleştirdiği “faydacı edebiyat” anlayışının edebî ürünlere yansımış şeklidir.

Eserin olay örgüsü şu şekildedir: Cleopatre, genç ve güzel bir kraliçedir. Roma İmparatoru Octave Cesar, onun güzelliğine vurulmuştur; bununla birlikte Cesar’ın komutanlarından Antoine da Cleopatre’ya âşık olur. Cleopatre da Antoine’ı sevmektedir. Cleopatre’nın kendine âşık olan her erkekle gönül eğlendirip bir müddet sonra onları öldürdüğünü öğrenen Antoine’ın en sadık dostu Ventidius, Antoine’ın bu sevgiden vazgeçerek Octave Cesar’ın kız kardeşi Octavie ile evlenmesini arzu eder ve bu arzusunu gerçekleştirme yolunda başarılı olur. Antoine, Octavie ile evlenmesine ve iki çocuğu olmasına rağmen gönlü hâlâ Cleopatre’dadır. Bir süre sonra Octavie’yi terk ederek Cleopatre’ya döner. Octave Cesar, Antoine’ın, kız kardeşi Octavie’yi terk edip Cleopatre’ya dönmesine çok sinirlenir ve intikam almaya karar verir. Cesar, bir deniz savaşında Cleopatre ve Antoine’ın donanmalarını perişan eder. Bu yenilgide Cleopatre’nın savaş alanını terk etmesinin ve Antoine’ın onun peşinden gitmesinin rolü büyüktür. Yenilgiden sonra Antoine, Cleopatrea’nın savaş alanından kaçmasını, kendisine yapılmış ihanet olarak değerlendirip onu kahpelikle suçlar. Cleopatre da bu suçlamanın gerçeği yansıtmadığını; Antoine’ı sevdiğini ispatlamak için intihar edeceğini söyler. Bir süre sonra Antoine’a Cleopatre’nın intihar ettiği haberi gelir. Bunun üzerine Antoine Cleopatre’nın kendisini gerçekten sevdiğine kanaat getirerek onsuz yaşamaktaansa ölmeyi tercih edeceğini söyleyip intihar eder. Oysa Cleopatre Antoine’ı gerçekten sevmesine rağmen intihar etmemiş; sadece böyle bir haberin Antoine’ta bırakacağı etkiyi öğrenmek istemiştir. Ama sevgilisi ölünce o da bu acıya dayanamayıp intihar eder. Böylece hem Cleopatre hem de cesur komutan Antoine ölmüş ve meydan Cesar’a kalmıştır. Oyun, Cesar’ın Cleopatre ve Antoine hakkında söylediği ders verici nitelikteki sözlerle biter.

Müelliflerin biyografisi için bk. “Manastırlı Mehmed Rifat”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-manastirli-mehmed / “Bedri Paşa, Kütahyalı”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bedri-pasa-kutahyali