CERÎDE-İ GAVÂMİZ
mensur şathiye
Gâmızî Ali Baba (d. 1200/? - ö. 1280/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mensur şathiye kabilinden kaleme alınan ve tasavvufî nükteleri sembolik bir dille yorumlayan risale. Cerîde-i Gavâmız metni, Bektaşi tarikatından Ahıskalı Gâmızî Ali Baba tarafından 19. yüzyılda kaleme alınmıştır. Eser, bir kısmı hâşiyeden geriye doğru devam etmek kaydıyla on varaktan (20 sayfa) müteşekkildir. Eserin telif tarihiyle ilgili, tezkire yahut mecmualardan direkt olarak elde edilen bir bilgiye rastlanmamıştır. Bununla birlikte Ali Baba’nın diğer bir eseri olan Tercümân-nâme’deki imza kayıtlarına binaen eserin dönemi 19. yüzyıl olarak kesinleştirilebilir. Gâmızî Ali Baba’nın tespit edebildiğimiz eserleri sırasıyla, Gâmızi’l-‘Acâ’ib, Cerîde-i Gavâmız ve Tercümân-nâme’den ibarettir. Risaleye şu nüshaların ilgili varaklarından ulaşılabilir: a) ?, Cerîde-i Gavâmız. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yazma Eserler Kütüphanesi. Yazma Nr. 1138. 81a- 70a. Müstensih sayfaların diziminde karmaşık bir usul kullanmıştır. Risale 80b’de başlar ve 81a’nın der-kenarında devam eder. Risalenin geri kalan kısmında da keza geriye doğru metnin der-kenarında seyreden bir usûl söz konusudur. b) ?, Cerîde-i Gavâmız. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Uşşakî Tekkesi Bölümü. Nr. 305. ss. 20-77. c) İsmail Ruşeni. Cerîde-i Gavâmız. Ankara Milli Kütüphane. Yazmalar Bölümü. Nr. A. 7590/2. 21b-27b. Risale konusu itibarıyla bakıldığında Gâmızî Ali Baba’nın bir rüyasını aktarmasıyla başlar. Rüya âleminin sisli haritasında ilerleyen Ali Baba, kendisini muazzam bir dağ başında bulur. Orada kutlu bir meclis görür. Hazret- i Âdem’den başlamak üzere, cümle peygamberân-ı ‘ızâm ve evliyâ-yı kirâmın buluştuğu bir irfan sofrasına baş kesip onların isimlerini birer birer zikredip ellerini öperek kutlu meclise dâhil olur. Oradaki hazretler, Ali Baba’ya bakıp gülerler ve bu meclise nasıl olup da yol bulduğunu sorarlar. O, aslında her varlığın bir tek zerrede saklanışı gibi, bu meclistekilerle zaten ruh olarak bir birliktelik içinde yaşadığını velakin hayat yumağına sarılmak yüzünden ancak şimdi buraya gelebildiğini söyler. Benlik süfliyetinden, bizlik ulviyetine dâhil olan Gâmızî Ali Baba, işte tam bu noktadan hareketle, deyim yerindeyse evrenin sırlarını, yaratılış serencamının aşamalarını, eşyanın kendine has hukukunu, nefs ve ruhun mahiyetini ve aralarındaki ilişkiyi, meczup olmuş veli kulları, harflerin manasını öğrenmek lütfuna nail olur ve bunları ilgili risalesinde aktarır. Verdiği cevaplar sayesinde evliyâ-yı kirâma havâle edilen Ali Baba, artık “âşıklar defteri”ne kaydolunur. Eserin en mühim noktalarından biri de, bir takım tasavvufî kelimenin ıstılah manalarının verilmesidir. Sırasıyla elli üç kelimenin ıstılah manasını verir. Bazı örnekleri şöyledir: Zülf, şarâb, mey-kede, hûşyârî, kâfir, namâz, oruc, hırka, müşâhid, şem, nefs, nefs-i emmâre, nefs-i marzıyye, zakkûm, tarf u dav’, ‘ayn-ı cem‘ (Kenan 2014, Kenan 2015).  

Müellifin biyografisi için bk. “Gâmızî, Ali Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gamizi-ali-baba


Eserden Örnekler


“Benim vücûdumda sârî olan nefsimin dört cânı ve yedi başı ve beş kuyruğı ve altı gözi ve tokuz kulağı ve on iki barmağı vardur. Her bir cânında dörder nefsi vardur, işâret-i gâ’ibe ile ifâde-i hâl ve kîl u kâl ider ve yedi başıyla beni korkudup gâh ejder gâh ‘akreb ve gâh ‘ifrît ve gâh arslan ve gâh deve ve gâh yılan ve gâh karınca olup hâl diliyle Süleymân-ı rûha, nâr-[ı] dûzahdan halâsını niyâz iderek vücûdumı ihâfe hâlî olmaz. Zîrâ kendisi mutma’inne oldığı hâlde dûzahı kabûl itmez ve cennet-i dîdâra mâ’il ve mecbûrdur (CG: 69b).”

Kaynakça


Mermer, Kenan (2014). “Ahıskalı Bektaşî Şeyhi Hırmen-dâr Ğamizî Ali Baba’nın Ğâmizi’l-‘Acâib’i”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 21 (70): 179-204.

Mermer, Kenan (2015). “Ahıskalı Bektaşî Şeyhi Gamızî Ali Baba’nın Cerîde-i Gavâmız’ı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 23 (77): 257-270.

Atıf Bilgileri


MERMER, KENAN. "CERÎDE-İ GAVÂMİZ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ceride-i-gavamiz. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 GÂMİZİ'L-'ACÂİB Gâmızî Ali Baba Doç. Dr. KENAN MERMER
Görüntüle
2 TERCÜMÂN-NÂME Gâmızî Ali Baba Doç. Dr. KENAN MERMER
Görüntüle
3 MİFTÂHÜ'L-KULÛB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
4 NUHBETÜ'L-ÂDÂB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
5 KENZÜ'L-FEYZ Fİ'S-SÜLÛK VE ÂDÂBİ'T-TARÎKİ'L-HALVETİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrî-zâde Araş. Gör. Ayşenur Aydınlı
Görüntüle
6 MEDÂR-I VÂHİDİYYET VE MERKEZ-İ AHADİYYET (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
7 RAVZATÜ'L-ALİYYE FÎ TARÎKATİ'Ş-ŞÂZELİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
8 SEYRÜ'L-ESMÂ VE SIRRU'L-MÜSEMMÂ FÎ ŞERHİ'L-ESMÂ'İ'L-İSNÂ AŞERE ER-RUFÂ'İYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
9 ŞERH-İ TUHFETÜ'L-MÜRSELE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
10 TİBYÂNU VESÂ'İLÜ'L-HAKÂYIK FÎ BEYÂNİ SELÂSİLİ'T-TARÂ'İK (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
11 DÎVÂN (SERMEST) Abdullah Sermest, Kilisli Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
12 ÂDÂBÜ’Z-ZÂKİRÎN VE NECÂTÜ’S SÂLİKÎN Fuhûlî, Karamollazâde Şeyh Abdülhamîd Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle