Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’a (ö. 440–1048) ait bazı rubâi ve beyitlerin şerhi. Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’ın rubâîsinin ilk kelimesi olan “Havrâ” ile başladığı için esere bu ad verilmiştir. Çerhî’nin, “Cemâliyye risâlesi bitti.” ifadesi sebebiyle, Cemâliyye şeklinde de isimlendirilmektedir.

Metinde geçen hûr, hûri, cennet kızı, siyah gözlü kadın, ceylan gözlü kız anlamlarında Arapça bir kelime olup Farsçada da kullanılmaktadır. “Ahû gözlü” demek olan “ahver” ile onun müennesi, “havrâ”nın çoğuludur ve “âhû gözlüler” manasındadır.

Rubâîde, sâdık bir dervişin Allah’ın cemâl ve celâl sıfatlarına özlemi dile getirilmektedir. “Siyah gözlü hûrî” sembolü, Kâşânî tarafından da kullanılmış olup bununla ilâhî sıfatların tecellîsine atıfta bulunulmaktadır. Sevgilinin hûrîye benzetilmesi, dîvan şiirimiz için de geçerli bir olgudur. Edebî sanatlarla süslenmiş bazı dörtlükler şarihe aittir.

Giriş kısmındaki rubâînin, Fatiha Sûresi’ne işâret ettiğini belirten Çerhî, bu sûrenin tefsîri yanında Hakîm-i Senâî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Secâvendî’den beyitlere ve şerhlerine yer verir. Bunların işâret ettiği âyet ve hadisleri de zaman zaman zikreder.

Çerhî’nin bu eseri, Ranchâ’nın “Dû Eser-i Gayr-i Çâpi-i Mevlânâ Ya‘kûb-ı Çerhî” adlı çalışmasında, Çerhî’nin Şerh-i Esmâi’l-Hüsnâ adlı eseriyle birlikte Dâniş dergisinde yayımlanmıştır. Ranchâ, eserin Kitabhâne-i Cenab Nezr-i Sabirî’deki nüshasından istifade ettiğini belirtmektedir.

Şairin biyografisi için bk. “Yakub Çerhî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yakub-cerhi