- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şilazin Praşnikė/Praştinkė - Madde Yazarı: Dr. Selin BAYRAK
- Eser Yazılış Tarihi:11. yüzyıl sonu / 12. yüzyıl başı
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Hikâye (Öykü)
- Yayın Tarihi:07/10/2021
ÇAŞTANİ BEG HİKÂYESİ
hikâyeŞilazin Praşnikė/Praştinkė (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Uygur Türkçesi dönemine ait Daśakarmapathāavadānamālā “On (kötü) davranış yollarının zincirleme hikâyesi” içerisinde geçen ve övke üz buz köñül (Skr.vyāpāa) “öfkelenmek” adını taşıyan dokuzuncu günah bölümü içindeki bir avadana.
Avadanalar, Buda ve bodisatvaların başından geçen olaylarla canlıları kurtarmak için kendilerini feda edişlerini anlatan hikâyelerdir (Eraslan 2012: 47).
Çaştani Beg Hikâyesinde, Çaştani Bey adlı bir hükümdar ülkesine musallat olan ve salgın bir hastalığa neden olan şeytanlarla savaşmaktadır. Çaştanı Bey, savaşı kazanarak hem ülkesini hastalıktan kurtarmış, hem de Budalık mertebesine erişmiştir.
Çaştani Beg Hikâyesi, Kavi Drrė Saŋadas tarafından Ugu Küşen (Tohar B) dilinden Toharcaya (Toharca A); Şilazin Praşnikė/Praştinkė tarafından da Toharca (Toharca A)’dan Eski Uygur Türkçesine çevrilmiştir.
Daśakarmapathāavadānamālā’nın, Petersburg, Berlin ve Ürümçi(Hami) olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Çaştani Beg Hikâyesi ise Daśakarmapathāavadānamālā’nın Berlin nüshasında ve Petersburg nüshasının Kr 2/8 numaralı belgesinde bulunmaktadır.
Eserin yazılış tarihi hakkında araştırmacılar arasında çeşitli görüşler bulunmakla birlikte, Elmalı (2016:14)’ya göre eser, en geç 11. yüzyıl sonu 12. yüzyıl başlarında yazılmıştır.
Çaştani Beg Hikâyesi üzerine Müller-Gabain’in Uigurica IV içerisindeki neşirleri; S. Himran’ın Çaştani Bey Hikayesi adlı kitabı; Gerhard Ehlers’in yapmış olduğu bir katalog çalışması; Shogaito, Tugusheva, Fujishiro’nun birlikte yürüttükleri çalışmada Çaştanı Bey’e ait bir belge; M. Elmalı’nın Daśakarmapathāavadānamālā üzerine doktora tezi ve kitabı; J. Wilkens’in katalog çalışmaları ve Ümit Özgür Demirci’nin Eski Uygurca Dört Çatik adlı eseri bulunmaktadır.
Eserden Örnekler
yaşomaytrı a bo çaştanı élig bég séziksiz bo tün ök alku yeklerig barça buluŋ yıŋak saçgay bo teŋriler yoksuz emgenürler birök yagız yér arkasıntakı topraknıŋ parmanu kog kıçmık sanı neçe erser yene yme alku tınlıglarnıŋ sanı sakışı neçe teŋlig bolsar neçe teŋlig kalın küçlüg yavlak yek içgek bolsarlar bodistv uguşlug élig begniŋ ‘eŋmıntın etözinteki bir evin tüsiŋe yme ada tuda tegürgeli ugulug ermezler
((Ey) asil Yaşomaytrı bu Hükümdar Çaştanı Bey şüphesiz bu gece bütün şeytanları her tarafa saçacak. Bu Tanrılar boş yere eziyet çekiyorlar. (Eğer sayıları) kara toprağın altındaki toprağın atom sayısı kadar da olsa, bütün canlıların sayısı kadar da olsa, ne kadar kalabalık, güçlü, kötü şeytanlar da olsalar Bodisatav soyundan (gelen) hükümdarın, hiçbir şekilde, bedendeki tek bir kılına zarar vermezler.) (EUDÇ 311-322).
Kaynakça
Demirci, Ümit Özgür (2014). Eski Uygurca Dört Çatik. İstanbul: Kesit Yay.
Ehlers, Gerhard (1987). Alttürkische Handschriften. Teil 2: Das Goldglanzsūtra und der buddhistische Legendenzyklus Daśakarmapathaavadānamālā. Stuttgart.
Elmalı, Murat (2009). Daśakarmapathaavadānamālā: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Elmalı, Murat (2014). Çaştanı Bey Hikâyesi’ne Ait Yeni Belgeler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVIII.
Elmalı, Murat (2016). Daśakarmapathāavadānamālā. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Eraslan, Kemal. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Himran, Saadet (1945). Çaştani Bey Hikâyesi. İstanbul.
Müller, F.W.K – Gabain, A. Von (1931). Uigurica, IV. SPAW, Berlin.
Shogaito, Masahiro – Tugusheva, Lilia – Fujishiro (1998). Setsu, The Daśakarmapathaavadānamālā in Uighur from the collection of the St. Petersburg Branch of the Institute of Oriental Stusies Russian Academiy of Sciences, Kyoto.
Wilkens, Jens (2010). Alttürkische Handschriften Teil 10-Buddhistische Erzähltexte. Stutgart.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
2 | SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ | ? | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
3 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
5 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
6 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle |