Mütercim Âsım Efendi’ye ilim dünyasında şöhret kazandıran iki sözlüğünden biri. Asıl adı Tıbyân-ı Nâfi' der Terceme-i Burhân-ı Kâtı' olan eser, Muhammed Hüseyin b. Halef-i Tebrizî tarafından 1652’de yazılan Farsça sözlüğün tercümesidir (Taşkesenlioğlu 2020: 87). Fakat Mütercim Âsım, eser içinde kendisinden bahsederken de beyan ettiği gibi “bi’t-terceme müellifi”dir yani çeviri yoluyla yazarıdır (Gökyay 1978: 126). Gerçekten de lügat, sadece tercümeden ibaret değil, hem eksiklikleri giderilerek daha kullanışlı bir hâle getirilmiş hem de Türkçenin bir sözlüğü olarak kabul edilecek kadar yapı ve kelime ile zenginleştirilmiştir. Bununla birlikte otuzdan fazla sözlükten yaralanarak eseri farklı bir tertibe de sokmuştur (Kaçalin 2006: 200). Hatta eser, tertip ve muhteva bakımından aslından daha üstün bir eser olarak kabul edilmektedir. Kelimeler kısa sesliler göz önünde bulundurmaksızın sessiz harflere göre dizinlenmişse de tercümede bu durum düzeltilmiş, ilk kısa sesliler de göz önünde bulundurularak; üstün, esre ve ötre sıralamasına göre yeniden dizinlenmiştir (Gökyay 1992: 433).

Mütercim Âsım, kelimelere mümkün olduğunca Türkçe karşılıklar bulmaya çalışmış, herkesin anladığı kelimeleri “Türkî”, Türkiye dışında yaşayan Türklerin kullandığı kelimeleri “Türkistan’da”, eski Türkçe ifadeleri “Türkî-i kadîm”, yaygın olmayan anlamları “Türkî-i gayr-ı meşhûr”, artık kullanımdan düşmüş kelimeleri “Türkî-i mehcûr”, İstanbul dışında ya da halk ağzında kullanılan kelimeleri ise “taşra Türkçesi” veya “avamî Türki” şeklinde niteleyerek belirtmiştir. Deyim ve özel anlamlı sözcükleri “ıstılah”, nezaketsiz olarak görülen kelimeleri ise “kaba Türkî” olarak belirtilmiştir (Gökyay 1978: 127-129).

İlk olarak 1799’da İstanbul’da basılan eser, 1835 ve 1852’de Mısır’da Bulak matbaasında daha sonra da 1870 ve 1885’te yine İstanbul’da basılmıştır (Eminoğlu 2010: 53). Son olarak Mürsel Öztürk ve Derya Örs tarafından Latin harflerine aktarılarak Ankara’da basılmıştır (2000).

Yazarın biyografisi için bk. "Âsım, Seyyid Ahmed Âsım Efendi (Mütercim)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asim-seyyid-ahmed-asim-efendi-mutercim