Ahmet Rasim’in eseri. Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi adlı roman, “S” adlı karakterin başından geçen aşk ve evlilikle ilgili olayların anlatıldığı mektuplardan oluşur. Olay, S’nin Neyyir’e yazdığı mektuplar üzerine kuruludur. S, Neyyir’e karşı duyduğu aşkı, hayata dair düşüncelerini ve ayrı kaldıkları süre boyunca yaşadıklarını mektuplar aracılığıyla aktarır. S’nin mektuplarına karşılık Neyyir’in verdiği cevaplar romanda yer almaz, ancak S’nin ifadelerinden Neyyir’in yazdığı mektuplar hakkında okur bir fikir sahibi olabilir (Nerkiz 2021:188-189).

Roman yirmi mektuptan meydana gelmiştir. Mektuplara geçmeden önce kısa bir not yer alır. Bu notta: “Müddet-i ömrü sefalet denilen beliye-i menhûse içinde geçen bir kadının evrak-ı metrûkesi elbette dâî-i meraktır. İşte enzar-ı kâriine vaz’ edilen şu eser onlardan birtakımını ihtiva edecektir.” denilmektedir. Yaşanan hadiselerden ibretler, dersler çıkarmak, ahlâkî bir taraf bulmak edebî eserin amaçlarından biri olmalıdır. Hikâyenin başındaki notta bu durum vurgulanmaktadır. Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi’nde yazar anlatıcının takdimiyle başlar. Eser toplamda 20 mektuptan oluşur. Mektupları bulan ve tanzim eden kişi bu mektupları yayımlamadaki amacını, eserin başlangıç kısmında açıklar (Kaya 2005: 15).

Eserin ilk mektubunda; S, Neyyir ile karşılaştığı anda hissettiklerini, aşk duygusunun etkisini, hayalinde ve hatıralarında canlanan görüntüleri dile getirir. İkinci mektupta S, yedi günlük ayrılık sürecinde yaşadığı özlemi, aşk duygusunun kalbinde ve fikrinde yarattığı değişimleri anlatır. Üçüncü mektupta S’nin, Neyyir’den beklediği cevabı alır ve ona karşı olan sevgisinin her geçen gün arttığını ifade eder. Dördüncü mektup S’nin üzüntüsü ve hayal kırıklığı ile başlar. Bunun sebebi Neyyir’in sözünü tutmaması ve beklediği gece ona gelmemesidir. Yaşanan bu olaydan dolayı duygusal karmaşalar yaşar. Bir sonraki mektup Neyyir’in gelmemesi ve yarattığı hayal kırıklığının neticelerinin anlatıldığı bölümdür. Altıncı mektup Neyyir’in itiraznamesidir. Yedinci mektupta S, Neyyir’in başka birini sevdiğini öğrenir ve onu evine davet eder. Sekizinci mektupta S, Neyyir’le “avdet-i hayat” hakkında yaptıkları konuşmayı anımsar. Geçmişte yaşadıkları bazı olaylar hatırına gelir ve onları düşünerek üzülür. Sonraki mektupta S, Neyyir’le buluşmasından sonra geçen bir haftanın özetini aktarır. Onuncu mektupta S, ertesi gece Neyyir ile buluşacağı için çok mutludur. Neyyir’in gönderdiği mektup S’yi heyecanlandırır. On birinci bölüm aldatma iddialarına verilen cevapla başlar ve bunun mümkün olamayacağını nedenleriyle açıklar. On ikinci bölümde S, uzun zamandır Neyyir’in kendisine karşı ilgisiz davranmasının sebebini sorgular. On üçüncü mektup, sevgiliye duyulan aşkı tarif eden duygulardan oluşur. On dördüncü mektup kısa bir mektuptur. S’nin davet edilen yere icabet edileceğini beyan eden satırlardan oluşur. On beşinci bölümde aldatma ve aldatılmadan bahsedilir. On altıncı mektupta S,  Neyyir’in mektuplarını değerlendirir. On yedinci mektup âşık ve sevgilinin bir hafta beraber oldukların ifade eden cümlelerle başlar. On sekizinci mektupta bir iftira meselesinden bahsedilir. Yaşanan hadiseler onları birbirinden ayırmıştır. On dokuzuncu mektupta S, iki ay önce Neyyir’den nefret ettiğini anlatmasına rağmen Neyyir’in ısrarında devam etmesinden rahatsız olduğunu anlatır. S, yazdığı yirminci mektupta artık ömrünün sonuna doğru geldiğini ve Neyyir’i hâlâ sevdiğini söyler.

Samimiyetin ve duyguların ön planda olduğu mektuplarda, Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaların çok fazla yer aldığı görülür. Günlük konuşma dilinden uzak, duygusal yönü abartılmış trajik cümleler ve mübalağalı ifadelerin yer aldığı mektuplar, suni bir durum arz eder (Nerkiz 2021:199-200).

Ahmet Rasim’in Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi romanı, 1308/1891 yılında İstanbul’da Âlem Matbaası-Ahmet İhsan ve Şürekâsı tarafından 91 sayfa olarak basılır. Kitabın ikinci baskısı 1316/1898 yılında, İstanbul’da Babıali Caddesi’nde 38 Numaralı Matbaa’da yapılır. Kitabın ikinci baskısı da 91 sayfadan oluşur.

Eser, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklarında Bel_Osm_K.02748/01, HB_1113 demirbaş numaralarıyla, Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Koleksiyonu 0108098, 0108099 demirbaş numaralarıyla kayıtlıdır. Eserle ilgili Serkan Kaya’nın Ahmet Rasim’in Hikâyeleri adlı yüksek lisans tezi ve Ümmühan Nerkiz’in Ahmet Rasim’in Hayatı, Hikâye ve Romanları adlı doktora çalışması kıymetli bilgiler içermektedir.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Rasim”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-rasim