ÂTEŞ-GEDE (AVNÎ)

mesnevî
Avnî, Yenişehirli (d. 1242/1826 - ö. 1301/1883)

ISBN: 978-9944-237-87-1

---

Yenişehirli Avnî Bey’in (ö.1301/1883) Şeyh Galib'in Hüsn ü Aşk mesnevisine nazire olarak yazdığı, tamamlanmamış mesnevi. Âteşkede, ateş ve ateşle ilgili kavramlar üzerine kurulmuş; kâinatın yaratılışını, vücut ve varlık problemlerini, dört unsurdan biri olan ateşle izah etmeye çalışır. Ateşe olumlu ve olumsuz pek çok anlam yükleyen şair, bu kelimeyi daha çok aşk ve tecelli anlamlarında kullanır. 249 beyitten ve dokuz kısa fasıldan meydana gelen Âteşkede’yi Avnî Bey, Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk’ına benzer bir tarzda yazmaya başlamış fakat tamamlayamamıştır. Eser, Avnî Beyin şiir ve şair hakkındaki bazı düşüncelerini ihtiva etmesi ve Şem ü Pervanelerden motifler taşıması bakımından da değerlidir.

Âteşkede’nin müstensihlerinden Suud el-Mevlevî, eserin başında: “Nâ-tamâm bir mesnevî-i garrâdır ki Şeyh Gâlib'in Hüsn ü Aşk'ını ta'kîben yazılmıştır." (Yavsı, Süleymaniye Ktp, 4356). demek suretiyle Âteşkede’nin Hüsn ü Aşk’a benzer bir tarzda yazılmaya başlandığını ancak tamamlanmadığını ifade eder.

Âteşkede, Hüsn ü Aşk gibi aruzun “mef'ûlü mef'âilün fâ'ilün” kalıbında yazılmıştır. Ateş kavramının, iki eserde de müşterek kullanımları vardır. Ateş kavramının gam, bela, deniz, tufan, semenderle ilişkilendirilmesi bu müşterekliklerdendir. Her iki eserde de ateş “pûta-i imtihan”dır. Hüsn ü Aşk’ta baş kahraman Aşk, Âteşkede’de Pervane’dir. Gayret iki eserde de ortak karakterdir. “Cünûn” her iki eserde de üstattır. 

Mesnevide müstakil olarak tevhit, münacat, naat ve hatime fasılları mevcut değildir. Bununla birlikte tevhit (01-17. beyitler); naat (18-78. beyitler); münacat (79-102. beyitler) ve sebeb-i telif (103-112. beyitler) tarzında değerlendirilebilecek beyitlerin bulunduğu ilk fasılda şair, eserin ismini belirtir ve mahiyeti hakkında çeşitli bilgiler verir. Kendisini efsanevi bir kuş olan “kaknüs” benzeten şair, bu fasılda eserin mahiyetiyle ilgili olarak, hasret kıvılcımıyla alevlenen bu ateşin kendisini yaktığını, sözlerinin kendisini tutuşturduğunu ve gözlerinden ateş fışkırdığını söyler.

Şair eserinde, çok zengin ve renkli bir üslupla ateş ve ateşle ilgili unsurları bir araya getirmeyi başarmış, bu başarısını soyut kavramları anlatmakta da sürdürmüştür. Bununla birlikte eser, çok fazla Farsça tamlama ihtiva ettiği için soyut konuları anlatırken dil, yer yer ağırlaşmış, şairin söylemek istediğini takip etmek okuyucu için güçleşmiştir. 

Eser sekiz fasıldan meydana gelir: 1. “Ahvâl-i nâr-ı mecâz, 2. Âğâz-ı dâstân, 3. Azîmet-i pervâne be-âteş-âbâd, 4. Su’âl ü cevâb-ı Peyk ü Pervâne, 5. Zuhûr-ı Şeb, 6. Âteş-efrûhten-i şâh, .7. Zuhûr-ı Vak’a der-sûr-gâh, 8. Zuhûr-ı Gayret ü Sıfat u” (Turan 2008).

Şairin biyografisi için bk. "Avnî, Yenişehirli". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/avni-yenisehirli