Koca Râgıb Paşa’nın (d. 1110/1698-99 - ö. 1176/1763) aruz ilmine dair Arapça kaleme almış olduğu risâle. Koca Râgıb Paşa; Arûz Risâlesi’ni mukaddime, bâblar, hâtime ve faslu’l-hitâb olmak üzere dört bölümde oluşturduğunu söyler. Mukaddime bölümünde, tef’ile, sebeb, vetid, fâsıla, illet, zihaf, arûz, darb, haşv, sadr gibi arûza dair kavramlar ve açıklamalarına yer verir. Bablar bölümünde 16 aruz bahrini ele alınır. Önce bahrin vezni daha sonra sırasıyla arûz ve babları, zihaf ve illetleri belirtilip bunlara eski Arap şiirinden örnekler verilir. Hatime bölümünde kafiyenin tanımı yapılıp türleri ve kısımları açıklanır ve örnekler verilir. Faslu’l-hitab’da kafiye kusurları ve bunlara dair örnekler sunulur.

Cevherî’nin es-Sihâh Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l-Arabiyye, Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm’u, Muhsin el-Kayserî’nin Şerhu Arûzi’l-Endelusî’si, Fîruzâbâdî’nin el-Kâmûsu’l-Muhît’i,  Râgıb Paşa’nın yararlandığı kaynaklardandır. Paşa, özellikle Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm adlı eserine birçok yerde atıflarda bulunmuştur. Mukaddime, bâblar, hâtime ve faslu’l-hitâb bölümlerinde konuları Sekkâkî’deki sırayla ele almıştır. Aruz bahirlerinin asli vezinleri dışındaki vezinlere de Miftâhu’l-Ulûm ile aynı beyitleri örnek göstermiştir. Eserinin çoğu yerinde Sekkâkî’den lafzi iktibaslarda bulunmuş ancak konuların ele alınışında Sekkâkî’den farklı olarak daha özetleyici bir yol takip etmiştir (Dursun 2014: 60).

Eser, 23 Safer 1159/17 Mart 1746 tarihinde yazılmıştır. Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Arabî Bölümü Nu. 4455, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü Nu. 4120, Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi bölümü Nu. 740’ta kayıtlı nüshalardan hareketle esere dair bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Dursun 2014).

Yazarın biyografisi için bk. “Koca Râgıb Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/koca-ragib-pasa