ARHANAN YAZITI
yazıt
Kul Açuk ? (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Moğolistan’daki Köktürk harfli yazıtlardan biri.

Moğolistan’ın Bulgan Eyaletine bağlı Hişig-Öndör adlı bölgenin 40 km güneyindeki Arhanan Dağı civarında bulunduğu için Arhanan, Ar hanin veya Kultarhan yazıtı da denmektedir. Yazıtın ilk fotoğrafları O. Namnandorj, ardından H. Luvsanbaldan tarafından alınmıştır.

Yazıt, ilk kez Edward Tryjarski tarafından 1965 yılında yayımlanmıştır. Tryjarski’nin bu çalışması, daha sonra Sergey G. Klyaştornıy ile birlikte yayımladığı makaleye göre yetersizdir. 1977 yılında, Moğol tarafını Sartkojaulı Karjaubay ve Ayudai Ochir, Sovyet tarafını ise Sergey G. Klyaştornıy’ın oluşturduğu Moğol-Sovyet araştırma grubunun çalışmaları sırasında Arhanan yazıtı da incelenmiş ve bu inceleme sonuçları hem Moğol hem de Sovyet tarafınca ayrı ayrı yayımlanmıştır.

Yazıtta Köktürk harfli 3 satır bulunmaktadır. Yazıtın bulunduğu kaya kütlesindeki damgaların büyük bir bölümünün Uygur damgalarına benzemesi ve harf karakterleri göz önüne alındığında, yazıtın Uygur dönemi yazıtlarından olduğu öne sürülebilir.

Yazıtın ilk satırında Kutlu prenses, Yegen Botur (?) Erkin Avlak (?) eri olduğu (?) ve Yangı Köl Tarkan’ın bir güvey getirdiği belirtildikten sonra satır, “iki kaya gibi sağlam olsun!” esenlik dileme cümlesiyle bitmektedir. 2. satırda kaya tengriken kutlug bolung “Kutlu kaya (gibi) kutlu olun!” esenlik dileme cümlesi yer almaktadır. Son satırda ise, yazıtı yazan kişinin adının Kul Açuk olduğu ve kayaya kendisinin hâkkettiği bilgisi bulunmaktadır.

Yazıtla ilgili çalışmalar tarih sırası ile şöyledir: Namnandorj 1956, Tryjarski 1965, Rintchen 1968, Karjaubay 1979, Karjaubay 1980, Klyaştornıy-Tryjarski 1990, Barutçu Özönder 2000, Battulga 2005, Bazılhan 2005, Karjaubay 2012, Aydın 2018, Alyılmaz-Mert 2019.

Eserden Örnekler


Üç satırlık yazıt metninin tümü şöyledir:

1. Satır: Tengriken kunçuy yegen botur erkin avlak? eri bolup turdı yangı köl tarkan küdegü kelirti bunça ... süg ... eki kaya teg bek bolzun. (Kutlu prenses, Yegen Botur Erkin Avlak eri olmuştu? Yangı Köl Tarkan güvey getirdi. Bunca <...> orduyu <...> iki kaya gibi sağlam olsun!)


2. Satır: Ben bitig bitidim kaya tengriken kutlug bolung.

(Yazıt yazdım. Kutlu kaya (gibi) kutlu olun!)


3. Satır: Kul açuk a kutlug bolung kaya urturtum.

((Adım) Kul Açuk. Kutlu olun. Kayaya yazı vurdurdum.) (Aydın 2018).

Kaynakça


Alyılmaz, Cengiz-Osman Mert (2019). “Moğolistan’daki (Kök)Türk Harfli Yazıtlar”. Bilgehan Atsız Gökdağ-Saadettin Y. Gömeç-Osman Karatay (Ed.): Ortak Türk Tarihi, c. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 71-220.

Aydın, Erhan (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Barutçu Özönder, F. Sema (2000). “Eski Türk Çağı Kaya Yazıtları: I. Örük Yazıtı, II. Hangiday Yazıtı, III. Arhanan Yazıtı”. Kök Araştırmalar 2/1, 121-134.

Battulga, Tsend (2005). Mongolın runi biçgiyn baga dursgaluud. Ulaanbaatar: Corpus Scriptorum.

Bazılhan, Napil (2005). Kazakstan Tarihı Turalı Turki Derektemeleri II, Köne Türik Bitiktastarı Men Eskertkişteri (Orhon, Yenisey, Talas). Almatı: Dayk Press.

Karjaubay, Sartkojaulı (1979). “Nadpis’ Arhanana”. Hel Zohiol Sudlal 4, 102-106.

Karjaubay, Sartkojaulı (1980). “Nadpis’ na skale Arhanana”. Hel Zohiol Sudlal 14/1-25, 90-93.

Karjaubay, Sartkojaulı (2012). Orhon Muraları. Almatı.

Klyaştornıy, Sergey G.-Edward Tryjarski (1990). “An improved edition of the Arkhanen inscription”. Rocznik Orientalistyczny 47/1, 63-68.

Namnandorj, O. (1956). “Arvan ödrnyn şinjilgeeniy ayalal”. Şinjleh Uhaan Am’dral 5, 38-41.

Rintchen, E. B. (1968). Les designs pictographiques et les inscriptions sur les rochers et sur les stelles en Mongolie recueillis (Corpus Scriptorum Mongolorum). Ulaanbaatar.

Tryjarski, Edward (1965). “L’inscription turque runiforme d’Arkhanen en Mongolie”. Ural-Altaische Jahrbücher 36/3-4, 423-428.

Atıf Bilgileri


Aydın, Erhan. "ARHANAN YAZITI". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/arhanan-yaziti. [Erişim Tarihi: 23 Ağustos 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem