ANTER HİKÂYESİ (TÂBİBOĞLU)
tercüme hikâye
Tabîboğlu, Abdullah (d. 1252/1836-37 - ö. 1324/1906-07)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kerküklü Tabîboğlu'nun,  Bağdat valisi Takiyüddin Paşa'nın (ö.1893) isteği üzerine Sîretü'l-Anter adlı Arapça eserden otuz cüz hâlinde Türkçeye çevirdiği ve münasip manzumelerle süslediği eseri.

Atâ Terzibaşı, Tabîboğlu'nun Anter Hikâyesi adlı eserini yazma bir nüshadan incelediğini belirterek "Nesrinden Örnek" başlığı altında ilgili yazma nüshanın bilgisini şu şekilde vermiştir: “Kerküklü Hafız Ali Efendizade Molla Saîd'in vakfedilmiş nüshasından sekizinci yapraktan alınmıştır.”.  Terzibaşı (2013: 33-37) devamında Anter Hikâyesi Tercümesi'nden Anter'in meşhur aslan avının anlatıldığı bölümü aktarmıştır. Arapça aslı Sîretü'l-Anter olarak bilinen eserin tamamının Türkçedeki ilk çevirisi 1477 yılında Fatih Sultan Mehmed'in emriyle yapılmış üç ciltlik, mütercimi bilinmeyen Kıssa-i Anter adlı tercümedir (Güler 2019). Bu tercümenin birinci cildi olan ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinin Hazine Bölümü Nu. H. 1145'te kayıtlı Kıssati Anter bin Şeddâd bin Kırâd el-Absî adlı nüsha ile (Güler 2019: 321-324) Terzibaşı tarafından Tabîboğlu'nun Anter Hikâyesi Tercümesi adlı eserinden alıntılanan kısım karşılaştırıldığında, ilgili kısmın H.1145'te 40a-22/41b-23 varak-satırları arasına tekabül ettiği görülür. Hikâyedeki ayrıntıların dahi her iki tercümede aynı olduğu dikkati çeken bir husustur. Tabîboğlu'nun mensur kısma eklediği şiirlerin konumu H.1145'teki şiirlerin konumu ile aynıdır. İlgili şiirler, H.1145'te Arapça iken Tabîboğlu'nun tercümesinde Türkçedir ve Tabîboğlu, hikâyenin aslındaki Arapça şiirlerden esinlenerek ilgili şiirleri Türkçe yazmıştır. Her iki eserdeki şiirler karşılaştırıldığında Tabîboğlu'nun manzum kısımlarda bir tercüme faaliyetinden ziyade yeniden yazma yoluna gittiğini görmek mümkündür. Takiyüddin Paşa'nın 1868-1869 ve 1878-1882 yılları arasında Bağdat valiliği yaptığı göz önünde bulundurulursa (Kesik 2014) Tabîboğlu'nun tercümeyi 1868-1882 yılları arasında yaptığını söylemek mümkün olacaktır.

Arapların Herkül'ü olarak bilinen meşhur muallaka şairi Anter b. Şeddâd'ın hayatının anlatıldığı bu eser, İkinci Dünya Savaşı'na değin Irak Türkmenleri arasında ve özel olarak Kerkük'te kahvehanelerde geceleri devamlı olarak çağıra bağıra belirli bir tempo ile okunmuştur (Terzibaşı 2013: 35).

Anter Hikâyesi Tercümesi'nden bahseden ilk ve tek kaynak Atâ Terzibaşı'nın Kerkük Şairleri (2013: 33-37) adlı eseridir. Nüshalarının bugün nerede olduğu bilinmemektedir. Tabîboğlu'nun biyografisi için bk. “Tabîboğlu, Abdullah”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tabiboglu-abdullah 

Eserden Örnekler


... Bir gün Şeddâd karındaşlarıyla Anter'in helâki içün meşveret edip yarın otlağa varıp anı helâk edelim. Ama Anter âdet-i kadîm üzre sabahtan atları alıp otlamaya gitti. Şeddâd karındaşlarıyla âlâta gark olup ardınca gittiler, tâ kim Anter'i helâk edeler. Ama Anter ol gece Able'yi vâkıasında görmüş, aşkı ziyâde olmuş idi. Ol gün atları sürüp izsiz sahraya gördü kim bir tenhâ mekânda Able'yi yâd edip ağlayıp bu şiiri söyleyip giderdi:


Âh kim yaktı beni nâr-ı firâkı dil-berin

Yoluna cânım fedâdır ol cemâl-i enverin


Aklımı kıldı perîşân zülf-i anber-fâmile

Cân ü dil müştâkıdır yüzünde hâl-i anberin


Vâkıanda gördün ol yâri seninle ayş eder

Ey gönül oldu bugün san rûz-ı ıyd-i ekberin


Çıkma gönlümden kerem kıl ey hevâ-yı aşk-ı yâr

Başıniçün koyma gönlümde tehî kalsın yerin


Kandasın ey Able rahm et âşık-ı bî-çâreye

Gel suâl et hâlini lutf eyle bir dem Anter'in

Bunu deyip sürüp tâ kim bir sahrâya vardı kim ana Vâdi-i Sibâ' derler. Anda varınca atları öte salıp kendi bir tepe üzerinde karâr eyledi. Ol sahrâya gelmekten murâdı oydu kim, ola kim bir arslana rast gelip helâk ede tâ kim kullar arasında iftihâr ede (Terzibaşı 2013).  

Kaynakça


Güler, Muhammed İkbâl. (2019). Kıssa-i Anter (1. Cilt / H.1145) [İnceleme-Metin-Sözlük]. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Kesik, Beyhan (2014). "TAKÎ, Takiyeddîn Mehmed Paşa". http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/taki-takiyeddin-mehmed-pasa  [Erişim tarihi: 16.08.2021]

Terzibaşı, Atâ. (2013). Kerkük Şairleri, İkinci Kitap (3, 4 ve 5. Ciltler). (hzl. Duygu Dalbudak, Çağdaş Albayrak, Ali İhsan Öbek, Suphi Saatçi). İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Atıf Bilgileri


Güler, Muhammed İkbâl. "ANTER HİKÂYESİ (TÂBİBOĞLU)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/anter-hikayesi-tabiboglu. [Erişim Tarihi: 23 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (TABÎBOĞLU) Tabîboğlu, Abdullah Doç. Dr. Nagehan Uçan Eke
Görüntüle
2 DİVAN/GAZELİYAT (BASÎRÎ) Basîrî, Halîl Efendi Araş. Gör. Bünyamin Tetik
Görüntüle
3 [DÎVÂNÇE] (FÂ'İZ) Fâ'iz, Abdülkâdir Fâ'iz Tâlebânî Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
4 RAVZATÜ’Ş-ŞU’ARÂ (HÂVÎ) Hâvî, Resûl Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
5 TÂRÎH-İ DEVHATÜ’L-VÜZERÂ VE ZEYL-İ GÜLŞEN-İ HULEFÂ (HÂVÎ) Hâvî, Resûl Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
6 MECMÛ’A (KÂBİL) Kâbil, Muhittîn Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
7 DÎVÂN (KÂSIMÎ) Kâsımî, Kerküklü Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
8 DİVANÇE (MEHMED MİHRÎ) Mehmed Mihrî, Kerküklü Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
9 KITLIK KASİDESİ (NAKŞÎ) Nakşî, Abdülkâdir d. ?/? - ö. 1296/1878-79'dan sonra) Doç. Dr. Nagehan Uçan Eke
Görüntüle
10 HİCİV-NAME (NÂMÎ) Nâmî, Molla Abdullah Efendi Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle
11 DÎVÂN (OSMÂNÎ) Osmânî, Osmân Ağa Doç. Dr. Gülçiçek Akçay
Görüntüle