• Yazar Biyografisi (TEİS)
    ?
  • Madde Yazarı: Prof. Dr. Abdullah Kök
  • Eser Yazılış Tarihi:?
  • Yazıldığı Saha:Karahanlı
  • Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
  • Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
  • Dili:Türkçe
  • Alfabesi:Arap
  • Yapısı:Mensur
  • Niteliği:Tercüme
  • Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
  • Yayın Tarihi:04/11/2021
ANONİM KUR’ÂN TEFSİRİ (PETERSBURG)
Türkçe İlk Kur’ân çevirileri
?

ISBN: 978-9944-237-87-1

10. yüzyıldan itibaren tercümesine başlandığı düşünülen Kur’ân’ın Karahanlı döneminde Farsçadan Türkçeye  aktarılmış üç nüshasından biri.

Orta Asya Tefsiri olarak da adlandırılan nüsha, Leningrad’da Asya Halkları Enstitüsü Kitaplığı Cod. 332’de 2475 numarada kayıtlıdır. Yazmanın başı ve sonu eksik olduğundan ne zaman, nerede, kimin tarafından yazıldığı/ yazdırıldığı hakkında bilgi yoktur.

1914 yılında Türkistan’da Zeki Velidî Togan tarafından bulunan nüsha 147 varaktan ibarettir. Türkçe tefsir 18. sûre olan Kehf sûresinin 4. ayeti ile başlar. 23-47 arası sûreler eksiktir. 47. sûreden itibaren eser tamdır. Anonim Tefsir’de çeviri kısmı az, tefsir kısmı ise daha çoktur. Tefsir, hadis ve kıssalarla ayrıntılı olarak genişletilmiştir. Ayet ayet yazılan tefsir kısmı genişçedir. 76. varaktan başlayarak bazen kısa bazen uzun olarak Türkçe tefsirin arasına giren Farsça açıklamalar da bulunur. Arapça kelimelerin tek tek Türkçe kelimelerle karşılanmasından çok, tamamının uzun cümlelerle açıklanması esasına dayanır. Bir ayet veya birkaç ayetin yazılıp anlamlandırılmasından sonra bazen sayfalar süren açıklamalarla bu kısımlar tefsir edilir. Tefsirli çeviriler, ayetlere kelime kelime anlam verilmesi bakımından satır arası çevirilere; yorumlamalı parçalar, açıklamalar ve hikâyeler ihtiva etmeleri bakımından da tefsirlere benzemektedir. Bu kısımlar çevirilerden daha geniş, tefsirlerden daha kısadır. Bu kısımlarda anlama biraz daha açıklık kazandırmak için açıklamalar yapılır. Daha sonra gerekirse tefsire geçilir. Verilen ayetin indiriliş sebebi, hangi olay üzerine indirildiği geniş bir şekilde açıklandıktan sonra bazen kıssalara da yer verilir.

Anonim Tefsir Türkçe Kur'ân Çevirisi’nin kim/ kimler tarafından nerede, ne zaman çevrildiği hakkında bilgi yoktur. Dil verilerinden hareketle metni en erken 14. yüzyıl ya da 15. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirmek mümkündür. Anonim Tefsir/ Leningrad Nüshası’nın çeviri kısmı geç dönem Karahanlı Türkçesinin özelliklerini, tefsirli kısımlar ise Harezm, Kıpçak, Oğuz hatta erken Çağatay özelliklerinin yer aldığı Harezm Türkçesi özelliklerini yansıtır. Nüshada yer alan kıssa ve tefsirlerde Oğuz ve Kıpçak etkisi bariz bir şekilde görülür. Bu etki bize nüshanın Harezm’de Zemahşeri mektebine mensup biri tarafından istinsah edilmiş olabileceği fikrini verir.

Anonim Tefsir Türkçe Kur'ân Çevirisi üzerinde diğer nüshalarla karşılaştırmalı çalışmalarını yapan Abdülkadir İnan, Janos Eckmann, Zeki Velidi Togan gibi araştırmacılar yanında Halil İbrahim Usta da çeviri üzerinde yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Halil İbrahim Usta, Borovkov’un Anonim Tefsir Türkçe Kur'ân Çevirisi ile ilgili söz varlığı çalışmasını da Türkçeye aktarmıştır.

Eserden Örnekler

(20) sûretü taha ... tangrınıng atı birle başlayur men üküş rahmetlig rahmeti lazım.

(Merhameti geniş ve merhameti herkese lâzım olan Allah'ın adı ile başlarım.)


artuk kıldımız yol körkütdimiz muhammed atı birle idi yad kılu yarlıkadı (20.1)

(Seçkinimiz yol göstericimiz Muhammed’in hatırına bağışladı.)


kodı ıdmadımız sening üze ya muhammed okıgunı ya’ni kur’annı sen emgenmek üçün (20.2)

(Ey Muhammed! Biz, Kur’ân'ı sana eziyet olsun diye indirmedik.)


meger pend turur ol kişige kim korksa (20.3)

(Öğüt vermek (için indirdik) Onu (anlayanlar Allaha karşı gelmekten) sakınanlardır.)


kodı ıdmak ol ol kim yaratdı yerni takı köklerni yüksek (20.4)

((Bu kitap), yeri ve göğü yaratan tarafından indirilmiştir.)


Ruzi bergen tenri ‘arşda üstün turmış turur yaratmak üze (20.5)

(Rızk veren Allah, (yarattığı her şey üzerine) egemenlik kurmuştur.)


angar ne kim kökler takı yerler içinde ne kim kökler yerler ara ne kim yeti kat yer altınkı barça idige turur (20.6)

(Göklerde, yerde, bu ikisinin arasında ve (hatta) yedi kat toprağın altındaki her ne varsa hepsi onundur.)


eger açukluk büzrüg ün birle okısa sen kim ol bilür razı yaşrunı (20.7)

((Sözü) açığa vursan da (gizlesen de) bil ki, Allah gizliyi de hatta en gizliyi de bilir.)


tengri yok idi meger ol. bar angar ol körklüg atlar (20.8)

(Ondan başka ilâh yoktur. En güzel isimler onundur.)


nek keldi mü sana musa savı? (20.9)

(Musa ile ilgili bilgiler sana nasıl ulaştı?)


kaçan kördi erse otnı aydı evi bodunınga munda turunglar tep. men kördüm ot bolgay kim keltürgey-men sizlerge andın bir kısm ot ya bulgay-men ot üze köni yol (20.10)

(Ne zaman o bir ateş görmüş ve ailesine, bir ateş gördüm siz burada bekleyin deyip belki size ondan bir kor getiririm ya da ateşin yanında bize kılavuzluk edecek birini bulurum.)


kaçan kim keldi erse otga ündediler ey musa (20.11)

(Ateşin yanına gelince şöylece seslendiler. Ey Musa!)


men-men sening iding. suçulgıl na’lıngnı kim sen arıg arıtılmış orunda-sen kim anıng atı tuva turur (20.12)

(Benim ben, senin Rabbin! Şimdi ayakkabılarını çıkar çünkü sen kutsal Tuva vâdisinde bulunuyorsun.)


kim men üzürdim seni. eşitgil ne kim vahy keltürür-sen (20.13)

(Ben seni peygamber olarak seçtim. Artık (sana) buyrulanı dinle!) (Usta,1989:50-51).

Kaynakça

Ata, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yay.

Argunşah, Mustafa (2019). “İlk Kur’an Çevirilerinin Dili Üzerine Bir Karşılaştırma”. Yeni Türkiye, 25 (105): 386-398.

Borovkov, A. K. (1963). Leksika sredneaziatskogo tefsira XII-XIII vv. Moskova: Akademiya Nauk SSSR İnstitut Narodov Azii.

Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar). (çev. H. İ. Usta ve E. Amanoğlu). Ankara: TDK Yay.

Eckmann, Janos (1959). “Eine Ostmitteltürkische Interlineare Koranübersetzung”. Ural‐Altaische Jahrbücher, (31): 72‐85.

Eckmann, Janos (1968). “Doğu Türkçesinde Bir Kur’an Çevirisi”. TDAY‐ Belleten, 15 (51): 51‐69.

Eckmann, Janos (1973). Kur’an’ın Doğu Türkçesine Tercümeleri. (çev. E. Ural). Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 21 (1975): 15‐24.

İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Türkçe Üç Kuran Tercümesi”. Türk Dili, 1 (6): 324‐327.

İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Türkçe Üç Kuran Tercümesi”. Türk Dili, 1 (7): 395‐398.

İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Kur’an Tercümelerinin Dili Meselesi I”. Türk Dili, 1 (7): 19-22.

İnan, Abdülkadir (1952). “Eski Kur’an Tercümelerinin Dili Meselesi‐II”. Türk Dili, 1 (9): 510‐512.

İnan, Abdülkadir (1961). Kur’an‐ı Kerim’in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.

İz, Fahir (1987). “Atatürk ve Türk Dili”. Türk Dili, 52 (425): 273‐284.

Kök, Abdullah (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’ân Tercümesi (TİEM 73 1v‐ 235v/2): Giriş‐ İnceleme ‐ Metin ‐ Dizin. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Kök, Abdullah (2007a). “Hakaniye Türkçesi Kur’an Çevirileri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (171): 107‐120.

Kök, Abdullah (2007b). “Türkçe İlk Kur’an Çevirisi/Çevirileri Nerede Yapıldı”. V. Uluslararası Türk Dünyasının Geleceği ve Sosyal Bilimler Kongresi. Calalabad/Kırgızistan, 11‐13 Haziran, 665‐670.

Togan, Zeki Velidi (1960). “Londra ve Tahran’daki İslâmî Yazmalardan Bazılarına Dair”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 3 (1‐2): 133‐160.

Togan, Zeki Velidi (1963). “Zentralasiatische Türkische Literaturen II”. Die Islamische Zeit. Leiden- Köln: Handbuch der Orientalistik. 5 (1): 229‐249.

Togan, Zeki Velidi (1964). “The Earliest of the Qur’an into Turkish”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 4 (1-2): 1‐19.

Usta, Halil İbrahim (1989). XIII. Yüzyıl Doğu Türkçesiyle Yazılmış Anonim Kur’an Tefsirinin Söz ve Şekil Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Usta, Halil İbrahim (2011). Orta Asya Kur’an Tefsiri: Metin-Tıpkıbasım. Ankara: Poyraz Ofset Yay.

Atıf Bilgileri

Kök, Abdullah. "ANONİM KUR’ÂN TEFSİRİ (PETERSBURG)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/anonim-kur-an-tefsiri-petersburg. [Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2024].

Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK KÂŞGARLI MAHMÛD Prof. Dr. Akartürk Karahan
 Görüntüle
2 KİTÂBÜ CEVÂHİRİ’N-NAHV FÎ LUGÂTİ’T-TÜRK Kâşgârlı Mahmûd Prof. Dr. Akartürk Karahan
 Görüntüle
3 KUTADGU BİLİG Yûsuf Has Hâcib Prof. Dr. Leyla Karahan
 Görüntüle
4 ATEBETÜ'L-HAKÂYIK Edîb Ahmed bin Mahmûd-ı Yüknekî Prof. Dr. Akartürk Karahan
 Görüntüle