Eski Oğuz Türkçesinden Eski İdil Türkçesine aktarılmış bir manzum dinî destan.

1920’li yıllarda Zeynep Maksudova tarafından keşfedilen Ana ve Ogul Destânı, Tataristan’da yapılan çalışmalarda ekseriyetle Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u ile beraber İdil Bulgar Hanlığı zamanına tarihlendirilmektedir (Bakirov 2001: 263-267; Beşirova 2015: 7, 246). M. İ. Ahmetcanov ise eserin XVII veya XVIII. yüzyılda Kasım Hanlığı’nda yazıldığını düşünmektedir (Ahmetcanov yty.). Ana ve Ogul Destânı’nda ḳaḏġurış-, İḏi, aḏaḳ, éḏgü gibi sözcükler tanıklanması, araştırmacıların bu eseri XIII. yüzyıla tarihlendirmelerine neden olmuştur (Beşirova 2015: 265). Hâlbuki Ana ve Ogul Destânı, “Varıdı Ka'be şehrinde bir hatun / Dünyâyı virüp âhireti almış satun” beytiyle başlayan Hatun Destânı (Köktekin 1999: 7-18) adlı Eski Oğuz Türkçesi metninin Eski İdil Türkçesine aktarılmasıyla kuvvetle muhtemel XVIII. yüzyılda oluşturulmuştur. Metindeki /ḏ/ sesi barındıran Türkçe sözcükler, Eski İdil Türkçesinde XIX. yüzyıla kadar mahfuz kalan Harezm Türkçesi unsurlarından başka bir şey değildir (Onur 2022: 557). 

Eserin konusu şu şekildedir: Kabe’de zahit bir kadın yaşamaktadır. Bir gün oğlunu namaza uyandırmak ister ancak oğlu kötü bir rüya gördüğü için yataktan çıkmaz ve annesinin ona verdiği ekmeği fırlatarak annesinin bir gözünü kör eder. Annesi tarafından affedilmeyen çocuk cezalandırılmak üzere bağlanır ve büyük bir ateşe atılır. Çocuğun arkadaşları olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin kadından oğlunu affetmesini isterler. Oğlunu ateşin içinde gören kadın dayanamayarak ateşe atlar. Hz. Muhammed’in mucizesiyle anne ve oğlu ateşten kurtulup iyileşirler ve hikâye sona erer. 

Ana ve Ogul Destânı’nın üç nüshası Galimcan İbrahimov Dil ve Edebiyat Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesinde Kol. 39, Liste 1, № 2831; Kol. 39, Liste 1, № 3254 ve Kol. 39, Liste 1, № 2863 arşiv numaralarıyla saklanmaktadır (Beşirova 2015: 7, 247).