Abdülganî Seniy Yurtman'ın muhtelif nasihatlerden oluşan eseri. Çeşitli konulardan bahsedilip alt başlıklara ayrılmıştır. Bu başlıklar “kitap, ebniye, kanaat, lisan, sükût, sabır, meşveret, hilm, teenni, şecaat, vahdet, sehavet, haya, cehl, itab, mizah, ziyaret, gül, mevsim-i seyf, kamer, hediye, din, marz, a’ma” isimlerini taşır. Yine bu başlıkların altında ilgili konuların olumlu ve olumsuz tarafları anlatılır. Bu anlamda konular, “medhi” ve “zemmi” şeklinde alt başlıklara ayrılmıştır. Eserde, konular açıklanırken ayetlerden, hadislerden, sahabelerden, alimlerden ve meşhur İslâm şairlerden alıntılar yapılır. Özellikle ulema ve şairlerden istifade edilir. Abdülganî Seniy, eserinde Arap şairlerden çevirdiği şiirleri nesir olarak aktarır. Kısa bölümler hâlinde tasnif edilen konular özlü bir şekilde verilir. Bu yapılırken de konuyla ilgili öz bilgileri veciz bir şekilde söyleyen isimlerin sözlerine müracaat edilir. Eserde yapılan alıntıların yapıldığı isimlere ve konulara bakılırsa Abdülganî Seniy’in oldukça geniş bir bilgi birikimine sahip olduğu görülür. Onun bu eserinde hikemiyata olan yakınlığı Hikemiyat-ı İslamiye ve Şarkıye, Akıbet-i Tevekkül gibi diğer eserlerinin başlığından da anlaşılmaktadır.

Eserin birinci başlığı olan “Kitap” başlıklı bölümde kitapların insanlara kattığı faziletlerden söz edilir. İnsanı hayatını zorlaştırmaktan ziyade kolaylaştıran bir unsur olan kitabın bir de yol açması muhtemel olan bazı olumsuz durumlarından da bahsedilir. Tıpçıların, fıkıhçıların ve çok okuyan bazı kişilerin kendi işlerini küçümseyen tavırlar içerisine girdiklerinden söz edilir.

“Lisan” başlıklı bölümde, dilin işlevi ve insana kattıkları anlatılır. Dil marifetiyle insanın işlerinin nasıl kolaylaştığına değinilir. Daha sonra da insanın diline mukayyet olması gerektiğine değinilir. “Lisandan ziyade hapse müstahak bir şey yoktur.” sözü ile insanın diline sahip çıkması gerektiği vurgulanır.

“Sükût” başlığı altında, sükût etmenin faziletlerinden söz edilir. Bu bağlamda, Kisra-yı Acem, Kayser-i Rûm, Fağfur-ı Çin’den alıntılar yapılır. Bazı hikmetli kimselerin “ilmin evveli sükût, ikinci istimâ, üçüncü hıfz, dördüncüsü amel, beşincisi neşirdir.” sözlerine yer verilerek sükûtun ne kadar önemli olduğu anlatılır. Daha sonra olumsuz yönleri ele alınır.

“Sabır” ve “Kanaat” başlıkları altında ise sabrın ve kanatın faziletleri ve insanlara kattıkları anlatılırken, bunun bir sınırı olması gerektiğine de temas edilir. Böylece olumlu bile olsa insanın bazı özellikleri yerinde ve dozunda kullanması gerektiği telkin edilir.

“Meşrevet” başlığı altında ise öncelikle danışarak iş yapmanın olumlu yanları anlatılır. “Meşrevet, aklın eseridir” gibi veciz sözler başlanan bölümde, akil biriyle istişare edilirse onun aklına sahip olunacağına dair sözler yer alır.

Eserin başlıklarının genel olarak bir insana hayatında faydalı olacak bilgileri içerdiği görülür. Kitap okumak, ticaret, sükûnet, ilim, din, hediyeleşme, sabırlı olma, ziyaret ve mizah gibi konularda doğru ve yanlış yapmanın hayatta insanlara nasıl etki edebileceğine kısaca değinilir. Eser, İslami gelenekteki Şeyh Said’in Gülistan ve Bostan metinlerine benzer. Günümüzdeki kişisel gelişim kitaplarına da benzeyen bu tarz metinler, insanların kendi kişiliklerini bulmalarına ve olgunlaşmalarına yardımcı olan pratik ve ahlaki bilgiler içerirler.

Eserin dili, çok ağır olmamakla birlikte Arapça kelime ve ifadelerin yoğun bir varlığı söz konusudur. Osmanlı şiirinde görülen Farsça kelimelerin fazlalığı yerini Arapçaya bırakmıştır. Bunun sebebi ise yazarın tercihi ve konuların dinî ve hikemî içerikli olmasıdır.

Aksiyât, 1307/1891 yılında İstanbul Cemal Efendi Matbaası'nda yayımlanmıştır. Asır Kütüphanesi tarafından basılan eser, 52 sayfadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Abdulgani Seniy Yurtman”. Türk Edebiyatı İsimler SözlüğüT: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yurtman-abdulgani-seniy