Aziz-zâde Hüseyin Râmiz Efendi (d. 1148/1735-36 - ö. 1202/1787-88) tarafından Sâlim Efendi’nin Tezkiretü’ş-Şu'arâ adlı biyografik eserine zeyl olarak yazılan eser. Râmiz Efendi, eserinde 1132/1720 yılından başlayarak 1198/1784 yılına kadar geçen 64 yıllık zaman diliminde yaşamış olan 375 şair hakkında bilgi vermektedir (Erdem 1994: XXVII). Eserde giriş mahiyetinde herhangi bir bölüm bulunmamakta, eser doğrudan şair biyografileri ile başlamaktadır. Şairlerin hâl tercümelerinin elifba sırasına göre tertip edildiği tezkire, Buhara’da Belh şehrinde doğan "Eser" mahlaslı şairin ile başlamakta, harfü’l-yâ başlığı altındaki Yümnî Efendi ile son bulmaktadır.

Tezkirede bazı sayfaların boş ve bazı cümlelerin eksik bırakılmış olması, Râmiz’in Âdâb-ı Zurafâ'yı tamamlayamadığını ve eserini yeniden okuma ve düzeltme fırsatı bulamadığını göstermektedir. Bu bağlamda Râmiz'in yakın dostu Müstakim-zâde Süleymân Sadeddin Efendi tarafından daha sonra eserin gözden geçirildiği, birtakım ekleme ve düzeltmeler yapıldığı bilinmektedir (Kılıç vd. 2011: 118).

Âdâb-ı Zurafâ, süslü nesrin önemli örneklerindendir. Şairlerin biyografilerini anlatırken sanatlı, süslü bir üslûbu tercih eden Râmiz, eserinde Sâlim Efendi’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ’sında olduğu gibi Farsça ve Arapça tamlamalara fazlaca yer vermiştir. Bu sebeple eserin dili ağırdır. Tezkire’de verilen bilgilerin isabetli oluşu, şair tezkiresini dönemin güvenilir kaynakları arasına taşımaktadır. Özellikle Râmiz, tezkiresinde biyografilerine yer verdiği şairlerin doğum-ölüm tarihlerinin ve yerlerinin verilmesi konusunda titizlik göstermekte, ancak bazı şairlerin doğum tarihi ve yeri bilinmediğinden özellikle bu şairlerin ölüm yerlerini belirtmeye özen gösterdiği görülmektedir. Râmiz, şairlerin mahlaslarına biyografilerin başlığında yer verirken, lakaplarına ise biyografilerin içerisinde yer vermiştir. Tezkirede, kimi şairlerin kısa şekilde kişilik özelliklerinden bahsedilip ardından sanatsal yönü ve şiirleri hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. Eserin genelinde poetik değerlendirmeler çok detaylı olmamakla birlikte herkes tarafından tanınmış şairlerde bu değerlendirmelerin daha fazla yapıldığı görülmektedir (Erdem 1994; Karaduman 2017: 109).

Râmiz'in bazı şairler hakkında bilgi verirken Sâlim ve Safâyî tezkirelerinde yer almayan birtakım yeni bilgiler vermesi onun farklı kaynaklardan da istifade ettiğini göstermektedir. Râmiz, eserinde yeni bir bilgiyi paylaşırken aynı hususun Sâlim ve Safâyî tezkirelerinde nasıl geçtiğine dair okuyucuya bilgi vermektedir. Müellif, tezkiresinde mutasavvıf şairlerin varsa bağlı oldukları tekke ve intisap ettikleri yer ve kişi adları bilgisine ve devlet görevinde olan şairlerinin ise detaylı meslek bilgisine yer vermiştir. Tezkirede adı geçen şairlerin şairliği ve eğitim hayatı ile ilgili bilgilere bazen detaylı yer verilmediği; ancak tezkire metninde yer verilen tüm bilgilerin benzetme terkipleri ile kurulduğu ve her bilgi için birden fazla sıfatın kullanılması aynı şair hakkında diğer tezkirelerde yazılan benzer bilgilerin bu tezkirede daha detaylı tasvir edilmesine sebep olmuştur. Râmiz, diğer tezkire yazarları gibi eserinde biyografisine yer verdiği şairlerin edebî kişiliğini anlatırken şairin birkaç beytine veya bir manzumesine de yer vermiştir.

Âdâb-ı Zurafâ'nın tespit edilen dört yazma nüshası vardır. Bunlardan ikisi Süleymaniye Kütüphanesi Es‘ad Efendi nr. 3873 ve nr. 3876 olarak kayıtlıdır. Râmiz’in yazdığı tahmin edilen müsvedde hâlindeki Es‘ad Efendi nr. 3873 nüshası Müstakim-zâde Süleymân Sadeddin Efendi tarafından tamamlanmıştır. Diğer iki nüsha ise Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Tarih 762 ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 91 olarak kayıtlıdır (Erdem 1994: XXVII-XXIX; Fakazlı 2016: 3). Bu nüshalardan hareketle Sadık Erdem tarafından eserin tenkitli metni yayımlanmıştır (1994).

Müellifin biyografisi için bk. “Râmiz, Aziz-zâde Hüseyin Râmiz Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http:// http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ramiz-azizzade-huseyin-ramiz-efendi